Japan bereidt zich stilletjes voor op Taiwan-crisis

Chinese gevechtsvliegtuigen richtten afgelopen week boven internationale wateren twee keer hun vuurleidingsradar op Japanse F-15’s. De Japanse premier Sanae Takaichi noemde het een „uiterst betreurenswaardige” en „gevaarlijke actie” en diende een officieel protest in. Beijing reageerde met een tegenprotest, sprak van „kwaadaardig” Japans gedrag en klaagde over „gevaarlijke maritieme manoeuvres op zee”. Japan zegt dat China de militaire hotline tussen beide landen tijdens de bijna-confrontatie niet beantwoordde, China bracht geluidsopnames naar buiten die moesten aantonen dat het om een oefening ging die netjes was aangekondigd.

Het incident laat zien hoe groot het risico op een militaire escalatie tussen beide landen – bedoeld of onbedoeld – is geworden, nu de onderlinge spanningen flink zijn opgelopen. Dat begon nadat Takaichi een maand in het parlement zei dat een Chinese aanval of blokkade rond Taiwan een „levensbedreigende situatie” zou kunnen vormen. Die kwalificatie opent juridisch de deur naar Japanse militaire betrokkenheid. Beijing reageerde fel, riep de Japanse ambassadeur op het matje en waarschuwde voor een „verpletterende nederlaag” als Tokio zich met Taiwan zou bemoeien.

Takaichi zei naderhand dat haar uitspraken geen beleidswijziging betekenden – eerdere Japanse regeringen hadden volgens haar hetzelfde standpunt. Maar intussen treft Japan steeds serieuzere voorbereidingen op een mogelijke Taiwan-crisis, terwijl het die realiteit van China niet mag benoemen.

De Japanse zelfverdedigingstroepen – zoals het leger officieel heet – zijn nadrukkelijker aanwezig bij internationale militaire oefeningen, de zuidelijke eilandengordel rond Okinawa is omgebouwd tot een vooruitgeschoven verdedigingszone en de regering werkt aan evacuatieplannen voor honderdduizenden burgers. Zo schuift Japan gestaag op naar een rol die het officieel ontkent na te streven: militaire betrokkenheid in de regio.

Zoom in

Zoom in

Na uitspraken van de Japanse premier Sanae Takaichi over mogelijke Japanse militaire bemoeienis met een Chinese inval of blokkade van Taiwan, zijn de spanningen in de regio opgelopen.

Foto Franck Robichon/EPA/ANP, Foto Defensie Japan via Reuters
Kwetsbare slagader

Officieel houdt Tokio ten aanzien van Taiwan vast aan „strategische ambiguïteit”, vertelt onderzoeker Mina Pollmann van het Leiden Asia Centre. Die houding vindt zijn oorsprong in Washington. De Verenigde Staten houden China al decennia bewust in onzekerheid over de vraag of zij Taiwan zouden verdedigen, in de hoop agressie te ontmoedigen zonder formele toezeggingen te doen. „Tokio zal Taiwan waarschijnlijk niet verdedigen als Washington dat niet doet”, legt Pollmann uit. „Japan heeft daar weinig keuze in, omdat het zwaar leunt op Amerikaanse veiligheidsgaranties.” En het omgekeerde geldt ook: „Als China Taiwan aanvalt en de Verenigde Staten ingrijpen, wordt Japan waarschijnlijk in het conflict meegezogen.”.

Een blik op de kaart maakt in een klap duidelijk waarom: Taiwan ligt slechts 110 kilometer van het Japanse eiland Yonaguni, in een zone waar militaire vliegtuigen en schepen elkaar steeds vaker kruisen. In de prefectuur Okinawa onderhouden de Verenigde Staten bovendien hun grootste militaire aanwezigheid buiten het eigen grondgebied. Het maakt elke escalatie rond Taiwan automatisch een Japanse veiligheidskwestie.

Niet alleen daardoor loopt Japan het risico verwikkeld te raken in een Amerikaanse militaire reactie: het land is bovendien sterk afhankelijk van maritieme aanvoerroutes rond Taiwan. Meer dan 90 procent van Japans handel loopt door het gebied. Een verstoring zou de Japanse economie binnen dagen raken. Voor Tokio is Taiwan dus een kwetsbare slagader.

Japan en de VS werken al langer aan een strategie die een snelle Chinese overwinning op Taiwan moet voorkomen

Takuya Matsuda
universitair docent internationale politiek

Maar premier Takaichi moet een ingewikkelde balanceeract uitvoeren. In de onlangs verschenen Nationale Veiligheidsstrategie van Japans belangrijkste militaire bondgenoot, de Verenigde Staten, staat dat Taiwan „noodzakelijker dan ooit” moet worden bewapend én dat bondgenoten meer moeten bijdragen aan hun eigen defensie. Japan wordt daarbij genoemd als spil in de eerste verdedigingsring rond Taiwan.

Chinese druk

Tegenover die Amerikaanse eis staat de Chinese druk om zich juist afzijdig te houden, en zo wordt de diplomatieke marge voor Japan steeds kleiner. China’s felle reactie op Takaichi’s uitspraken laat zien hoe gevoelig dit speelveld is, zegt Takuya Matsuda, universitair docent internationale politiek aan de Aoyama Gakuin-universiteit. „Het was feitelijk correct wat ze zei, dat een Taiwan-crisis onlosmakelijk verbonden is aan de defensie van Japan. Maar het was niet bepaald productief om het zo expliciet te zeggen”, merkt hij op.

„Japan en de VS werken al langer aan een strategie die een snelle Chinese overwinning op Taiwan moet voorkomen”, vervolgt Matsuda. Door raketcapaciteit te vergroten en legerbases op de eilandengordel te bouwen, wil Tokio elke korte, beslissende militaire campagne van China frustreren. Matsuda noemt dit „afschrikking door ontzegging”, het opbouwen van genoeg slagkracht in de regio om een invasie onaantrekkelijk te maken.

De Japanse minister van Defensie Shinjiro Koizumi bij een inspectie van een legerbasis op het eiland Ishigaki, in Okinawa.

Foto Kyodo via Reuters

Zoom in

Die strategie werkt echter alleen zolang Tokio er niet te openlijk over spreekt, omdat expliciete uitspraken China direct provoceren en de spanningen verhogen, zoals nu gebeurt. Juist door zich stil te houden, kan Japan zich blijven voorbereiden op een Taiwan-crisis zonder de situatie verder te laten escaleren.

Dat doet het bijvoorbeeld door evacuatieplannen op te stellen voor de eilandengordel rond Okinawa. „Die plannen zijn nog pril”, zegt Pollmann, die er onderzoek naar doet. Maar zij ziet in die voorbereiding een duidelijke wisseling van toon. „Tokio beseft steeds beter dat een crisis rond Taiwan Japan direct zou raken, geografisch én economisch, en dat het niet langer kan doen alsof het buiten zo’n conflict zou kunnen blijven.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

De journalistieke principes van NRC