Met gps (global positioning system) kun je de geografische ligging van objecten bepalen via satellieten. Deze satellieten sturen een signaal uit naar een gps-ontvanger. In tal van elektronische apparaten zit zo’n ontvanger: in telefoons, auto’s en dus ook in schepen. Het systeem werkt goed, maar een gps-signaal is vrij zwak en kan worden verstoord door een zender die soortgelijke signalen uitzendt. Op meerdere plekken in de wereld plaatsen kwaadwillenden langs de kust zenders om gps-signalen te verstoren.
Gps-signalen verstoord door oorlog
“Wij horen van onze kapiteins dat zij in bepaalde delen van de Oostzee last hebben van het feit dat hun gps-signalen worden weggedrukt”, zegt Jacob Roelevink van rederij MF Shipping Group uit Delfzijl. De Oostzee ligt tussen Zweden, Finland en Polen. Dat betekent dat het schip niet meer op de gebruikelijke manier kan navigeren, en dat kan gevaarlijke situaties opleveren als er niet op tijd ingegrepen wordt.
Het verstoren van gps hangt volgens Roelevink samen met de oorlog in Rusland en Oekraïne. “De gps wordt met zenders verstoord, die staan waarschijnlijk in Rusland.” Roelevink vervolgt: “Deze zogenoemde gps-spoofing of gps-jamming heeft als doel om de gps-signalen van drones te verstoren, maar ook de zeevaart heeft hier veel last van.” Landen in oorlog proberen het gps-signaal van vijandige drones te verstoren, om de vliegende objecten zo in de war te brengen.
Na luchtvaart ook zeevaart problemen
De luchtvaart heeft al langer last van deze problemen, en ook de zeevaart krijgt er meer mee te maken. “Met name het laatste jaar zien wij een enorme toename in verstoringen in de Oostzee”, zegt Roelevink.
Bij zo’n verstoring klopt de plaatsbepaling op de elektronische kaart niet meer en zien kapiteins op scherm een andere locatie, dan de locatie waar ze daadwerkelijk zijn. “Het schip is dan volgens de gps opeens op een heel andere plek. Soms wel honderden mijlen van de daadwerkelijke locatie.”
Extra navigatieboeien
Annet Koster is directeur van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (KVNR) herkent de zorgen over gps-verstoringen. Zij doet daarom de oproep aan overheden: “Plaats in gebieden waar veel gps-verstoring is, zoals in de Oostzee, extra navigatieboeien mét een radarbaken langs de scheepvaartverkeersroutes.”
Op deze manier kunnen schepen ook zonder gps altijd veilig navigeren met behulp van hun radar. Radarbakens zijn niet afhankelijk van satellieten.
Papieren zeekaarten
Schepen hebben vaak een digitaal back-up systeem voor navigatie aan boord. Toch merken ook verkopers van papieren zeekaarten de toenemende zorgen over gps-verstoringen. Jurjen Dontje van maritiem dienstverlener Datema ziet een verandering.
“Onze klanten hadden eerder vaak een digitaal back-up systeem. Nu zien we dat ze iets vaker weer papieren kaarten aanschaffen.” Hij noemt twee redenen voor de voorzichtige herintrede van papieren kaarten: zorgen over gps-verstoringen en zorgen over cyberveiligheid.
Twee rollen per week
Ook Jan Maat van kaartenbedrijf Harri Trading uit Rotterdam merkt de gevolgen. Hij houdt van de romantiek van papieren kaarten, maar zag de verkoop hiervan steeds verder teruglopen.
Nu kan hij weer meer papieren kaarten printen en verkopen. “Eerder printten we in een normale week twee rollen papier per week aan kaarten, nu zijn dat soms twee rollen per dag.”
Papier is niet de oplossing
De zorgen over gps zorgen ervoor dat meer zeelieden een extra back-up in papieren vorm kopen. Toch is dat niet dé oplossing, zegt Koster van de KVNR. “Papieren kaarten kunnen een nuttige aanvulling zijn, maar zijn niet dé remedie tegen gps-jamming en -spoofing.”
Naast de oproep voor radarbakens, werkt de KVNR samen met rederijen ook aan andere oplossingen. “We kijken bijvoorbeeld naar nieuw op de markt verschijnende apparatuur zoals gps-ontvangers die een sterker signaal hebben en minder gevoelig zijn voor gps-verstoringen.”