Zowel een passagiersvliegtuig dat onderweg was van Curaçao naar New York en een privéjet dat boven het eiland vloog, moest afgelopen weekend uitwijken voor een Amerikaans militair vliegtuig. In beide gevallen had het Amerikaanse toestel waarschijnlijk zijn transponder uitgezet. “Een onnodige en onveilige situatie”, noemt oud-luitenant-kolonel en defensiespecialist Patrick Bolder het.

Vreemde zet

“Zo’n transponder is een bepaald radiosignaal dat vliegtuigen altijd uit moeten uitzenden”, legt hij uit. “Het zorgt ervoor dat de luchtverkeersleider meteen kan zien van welke maatschappij het is, van welke organisatie, hoe hoog het toestel vliegt, waar het naartoe gaat én met welke snelheid.” Deze informatie wordt gebruikt om het luchtruim veilig te houden.

“Maar als militaire vliegtuigen een vijandelijk luchtruim binnen gaan dan is dat wel normaal dat je dat uitzet”, gaat Bolder verder. Mocht Amerika dit dus echt hebben gedaan, dan is het niet gek. Maar het is wel onveilig. “Want dit is de flight information region van het Curaçaose luchtruim en daar wil je juist gezien worden omdat er veel civiel luchtverkeer is.” Op deze plek een botsing veroorzaken omdat ze onzichtbaar willen zijn voor de vijand – in dit geval Venezuela – is een vreemde zet, zegt hij.

Veilig zonder transponder

Wat Amerika volgens de defensiespecialist had moeten doen, is het uitzetten van de transponder coördineren met de luchtverkeersleidinginstanties van Curaçao. “Dan kun je zeggen: kun je voor mij een corridor aanmaken waar niemand anders in mag vliegen. Dan kan je dat wel goed coördineren en dan kun je veilig vliegen zonder transponder.”

“Zo’n melding geeft een indicatie voor de luchtverkeersleider van; oké daar moet ik rekening mee houden.” Maar dat alles blijkt in dit geval dus niet te zijn gebeurd, terwijl de Amerikanen wel moeten aangeven dat ze dit van plan zijn wanneer ze gebruikmaken van andermans luchtruim. “Dus het initiatief zou wel van hun moeten komen.”

‘Meer gewicht in de schaal’

Toch heeft ook Nederland ergens een rol in dit verhaal, zegt Bolder. “Nederland moet eigenlijk in overleg gaan met de Amerikanen.” Het gesprek zou dan gaan over de gevaarlijke situatie die boven de ABC-eilanden wordt gecreëerd vanwege het feit dat ze zo’n 65 kilometer van de Venezolaanse kust liggen. Ook zou het gesprek moeten gaan over welke afspraken er gemaakt moeten worden over het aan- en uitzetten van transponders.

“Nederland en Curaçao zouden samen meer gewicht in de schaal kunnen leggen om richting de Amerikanen te communiceren van jongens; ik snap dat jullie daarmee bezig zijn. Ik snap jullie belangen daar ook, maar laten we het wel veilig houden. En laten we deze afspraken maken zodat we gevaarlijke situaties in de toekomst kunnen voorkomen”, zegt hij.

Groot risico

Is het dan nu ook echt gevaarlijk om boven de eilanden te vliegen? “Nou ja, ik zou tegen de luchtvaartmaatschappijen zeggen: ga er maar even niet meer vliegen totdat het duidelijk is welke afspraken er zijn”, antwoordt Bolder. Hij vindt dat er eerst maatregelen genomen moeten worden om ervoor te zorgen dat er geen ongelukken gebeuren.

“Het luchtruim is wel groot, maar botsing met andere vliegtuigen heeft meteen de dood tot gevolg, dus de risico’s zijn ook heel erg groot. De kans is klein, maar het risico groot. Ik zou het niet doen”, benadrukt hij.

Goed navragen

Voor de mensen die de komende weken naar de eilanden vliegen om bijvoorbeeld vakantie te vieren, of familie te bezoeken met de feestdagen, heeft Bolder ook een advies: “Heel goed navragen bij de luchtvaartmaatschappij wat de waarborgen zijn die zijn genomen om dit soort ongelukken te voorkomen.”

“Zijn er al afspraken gemaakt over het gebruik van het luchtruim samen met de Amerikanen”, geeft hij als voorbeeld van een vraag die kan worden gesteld. “En als dat niet zo is, dan moet je toch even gaan nadenken: ga ik het risico nemen om daarheen te vliegen?”

‘Een patroon’

Bolder ziet de twee incidenten namelijk niet als een ‘ongelukje’. “Een keer kan een vergissing zijn, twee keer is toch wel een patroon”, zegt hij. “We weten hoe Amerika opereert.”

“Het is natuurlijk ook het machtigste land ter wereld en iedereen moet maar doen en goed vinden wat zij willen. Zeker onder een president”, merkt hij op over de houding van Amerika.

Als vijand zien

Het luchtruim afsluiten is op dit moment nog geen sprake van. Maar mocht Amerika écht een aanval beginnen op Venezuela, dan is er een kans dat de Curaçaose luchtverkeersleiding het andere landen afraadt om hun kant op te vliegen. “‘Kom hier maar even niet meer want er vliegen hier zoveel Amerikaanse gevechtsvliegtuigen rond dat het gewoon gevaarlijk is’, zouden ze dan zeggen.”

“En misschien zegt Amerika dan ook wel dat ze in een hele brede zone niemand in de lucht willen hebben omdat ze daar zo druk bezig zijn. En dat alles wat zij zelf niet in de lucht hebben gebracht, dan als een vijand zien.” Zo’n situatie zou zich inderdaad kunnen voordoen, zegt Bolder. “En dán moet je er helemaal weg blijven.”