De Tweede Kamer gaat morgen met kerstreces tot en met 12 januari. Maar D66, VVD en CDA onderhandelen dit weekend door in het gebouw van de Eerste Kamer. Daarna werken de partijen volgens Rob Jetten ‘volgens een moordend schema’ door tot en met kerst. De partijen willen alle inhoudelijke onderwerpen behandelen voordat ook zij een week kerstvakantie nemen. Achter de schermen wordt in de vakantie misschien nog wat heen en weer gebeld, maar op 5 januari komen ze dan weer fysiek bij elkaar.

Geen eindeloze discussies

“We hebben een heel strak tijdschema”, zegt de D66-leider vanochtend vlak voor aanvang van dag 45 van de formatie. “We willen graag op de inhoud veel tempo maken, zodat we in januari voldoende tijd houden om ook met andere partijen te praten over vormen van samenwerking.”

Volgens de mogelijk toekomstige premier zorgt informateur Rianne Letschert ervoor dat hij, Dilan Yeşilgöz (VVD) en Henri Bontenbal (CDA) niet in ‘eindeloze Haagse discussies dreigen te vervallen’. Want op 30 januari moeten ze écht klaar zijn. “Ze is echt prettig in de omgang, maar ze kan ook wel even de vinger op de zere plek leggen.”

Lastige keuzes

Maar welke zere plekken dat zijn, willen de partijleiders niet zeggen. En dus horen we voor de schermen steeds dezelfde teksten: ‘Er wordt hard gewerkt, in een goede sfeer, onder leiding van een bevlogen informateur’. Achter de schermen wordt daaraan toegevoegd dat er ‘lastige keuzes’ gemaakt moeten worden die bovendien ‘veel geld’ kosten.

Het is precies waar het in deze fase van de formatie voor een groot deel over gaat: de financiën. In het inhoudelijke stuk dat D66 en CDA eerder in de formatie schreven, werd al duidelijk dat D66-leider Jetten en CDA-voorman Bontenbal de komende jaren fors extra willen investeren.

Nederland van het slot af

Met dat geld willen ze een aantal grote dossiers lostrekken. Zo blokkeert de stikstofcrisis woningbouw en infrastructuur. Met geld voor natuurherstel, uitkoop en innovatie zou de uitstoot omlaag gebracht kunnen worden om Nederland van het juridische slot te krijgen. Geld is ook nodig om nieuwe woningen en wegen te bouwen.

Ook in het energiedossier moet geld de boel lostrekken. De energietransitie stokt en het stroomnet zit vol. Investeringen in stroomnet, waterstof, wind- en kernenergie zouden nodig zijn. En daarbovenop komt nog eens de veiligheidssituatie in Europa. De nieuwe NAVO-norm gaat Nederland op termijn bijna 20 miljard euro per jaar extra kosten.

Wie gaat dat betalen?

Nu de VVD is aangeschoven, ligt volgens VVD-leider Dilan Yeşilgöz ‘de belangrijkste vraag die tot op heden niet aan de orde is gekomen’ op tafel: hoe wordt er voor al deze uitdagingen en wensen betaald, en vooral door wie? Tijdens het laatste debat was Yeşilgöz op dit punt al kraakhelder: “Laten we vooral kijken waar het bij de overheid minder kan.”

Grofweg zijn er twee manieren om geld vrij te spelen. Bezuinigen of de staatsschuld laten oplopen. D66 en CDA lijken inmiddels op het spoor te zitten om de begrotingsregels wat op te rekken. Zo speel je geld vrij dat je kunt investeren en op termijn juist weer geld oplevert. Maar daar voelt de VVD dan weer niet voor. Geld dat je niet hebt, moet je ook niet uitgeven.

Radiostilte

“Het is heel vervelend dat ik niks zeg,” zegt CDA-leider Bontenbal, die eraan toevoegt dat niks zeggen het hele idee is van deze fase van de formatie. “Dus ik hou gewoon mijn mond tot 30 januari.”

Niks dan radiostilte dus, en als dat lukt is dat een goed teken, voegen alle onderhandelaars eraan toe. VVD-leider Dilan Yeşilgöz voegt daar nog een open deur aan toe: “Eind januari weet je: was dit een vervolgstap, een tussenstap of een eindstap?”

Minderheid of meerderheid?

Want de grote vraag blijft: komt er nog een vierde partij aan tafel? “Tot de kerst zijn wij hier. Dan hebben wij wel alle thema’s besproken en dan kijken wij opnieuw waar wij staan”, vertelt informateur Letschert. Concreet betekent dit dat voor de kerst al duidelijk kan worden of D66, VVD en CDA voor een meerderheids- of een minderheidsvariant kiezen. “Ik kan niet beloven of daar voor de kerst al een uitspraak over komt.”

Volgens de informateur staat één ding wel vast: voor beide varianten heb je steun van andere partijen nodig. D66-leider Jetten spreekt ondertussen de hoop uit al voor de deadline van dinsdag 30 januari klaar te zijn, zodat er ruimte overblijft om andere partijen aan te laten schuiven. Ook Jetten laat in het midden of dat een minderheids- of een meerderheidsvariant zal zijn.