ANPGevangenismedewerker in de P.I. Haaglanden

Om het cellentekort niet verder op te laten lopen, is per jaar 350 miljoen euro extra nodig voor de gevangenissen. Dat schrijft Wim Saris, directeur-generaal van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), aan de formerende partijen D66, CDA en VVD.

Daarnaast pleit Saris voor ander beleid, zoals gevangenen eerder in de samenleving laten terugkeren. Zonder dergelijke maatregelen is er volgens hem jaarlijks nog eens 550 miljoen euro nodig.

Saris wil verder dat rechters elektronische detentie als hoofdstraf kunnen geven. Gevangenen zitten dan hun hele straf thuis uit met een enkelband. Dit lichter straffen kan vooral gevoelig liggen bij de VVD, die altijd pleit voor het hard aanpakken van criminaliteit.

Maar volgens Saris zijn maatregelen onontkoombaar. “Op dit moment wachten duizenden daders op de uitvoering van hun straf en dit aantal loopt alleen maar verder op”, schrijft Saris. “Dit doet afbreuk aan het vertrouwen in de rechtsstaat en leidt tot maatschappelijke en politieke beroering.”

Verouderde gevangenissen

De gevangenissen kampen vooral met een personeelsprobleem: er zijn te weinig cipiers om gevangenen in de gaten te houden. Gevangenen die een straf moeten uitzitten van minder dan een jaar worden nu twee weken voor het einde van hun straf vrijgelaten. En dat blijft vermoedelijk voorlopig zo.

Ook worden sommige veroordeelden, die niet als heel gevaarlijk worden ingeschat, niet opgeroepen om hun straf uit te zitten. Zij moeten zich alsnog bij een gevangenis melden als de wachtlijst (inmiddels 3.281 personen) is weggewerkt.

Nederland is niet crimineler geworden, zeggen experts, maar rechters zijn zwaarder gaan straffen. Het aantal cellen is niet meegegroeid.

De bezettingsgraad in gevangenissen is 99,5 procent en 158 cellen zijn niet bruikbaar door personeelstekort. De problemen dreigen alleen maar erger te worden, waarschuwt Saris, mede doordat er te weinig geld is voor achterstallig onderhoud. “Daardoor vallen op termijn nog eens zeker 3000 plekken uit.” En ondertussen blijft het aantal veroordeelden de komende tien jaar stijgen, verwacht hij.

Meerpersoonscel?

Voormalig PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie (Gevangeniswezen) trok al vrij snel na haar aantreden aan de bel over de problemen in de gevangenissen. Ze stelde dat ze zeker een half miljard euro nodig had om de problemen het hoofd te bieden, maar kreeg daarvoor geen meerderheid in de Tweede Kamer.

Belangrijke tegenstander was Coenradies eigen PVV, die geen extra geld wil uittrekken en meer gevangenen bij elkaar wil stoppen. Deskundigen en gevangenispersoneel zien dat echter niet zitten. “Dat leidt tot onveilige situaties en risico’s voor zowel gedetineerden als personeel”, aldus criminoloog Esther van Ginneken.

In de zomer stapte de PVV uit de coalitie. Op Prinsjesdag kreeg DJI 75 miljoen euro extra toegezegd, maar dat is volgens Saris dus niet genoeg. De Rekenkamer bevestigt dat dat bedrag te weinig is om de begroting sluitend te krijgen.

Het budget van de DJI is dit jaar 3,1 miljard. Het bedrag dat extra nodig is, kan volgens Saris wat lager uitvallen met extra maatregelen. “Willen we niet alleen recht spreken, maar ook recht doen, moeten nu indringende, structurele en langjarige keuzes worden gemaakt.”

Voorgestelde maatregelen

  • Vaker een enkelband in plaats van een gevangenisstraf, of een deel van de straf wordt thuis met enkelband uitgezeten;
  • Gevangenen eerder geleidelijk terug laten keren naar de samenleving;
  • Gevangenen aan het begin van hun straf vastzetten in een sober regime, zodat minder personeel nodig is;
  • Gevangenissen introduceren die minder beveiligd zijn voor gevangenen met een lager risico;
  • Verdachten minder snel vastzetten vóór hun proces, of eerder vrijlaten;
  • Een noodventiel om eventueel in te grijpen als overvolle gevangenissen dreigen.