ReutersAmerikaanse mariniers op het dek van een oorlogsschip in de Caribische Zee

NOS Nieuws•vandaag, 20:20

  • Robert Chesal

    redacteur Buitenland

  • Robert Chesal

    redacteur Buitenland

De olie-export uit Venezuela is grotendeels tot stilstand gekomen sinds de gedwongen overname van de olietanker Skipper door Amerikaanse troepen vorige week. Dat nu meer dan negen miljoen vaten olie op tankers vastzitten in Venezolaanse wateren is maar een van de vele gevolgen van de Amerikaanse actie.

Door de actie tegen de Skipper en de daaropvolgende afkondiging van een Amerikaanse blokkade tegen gesanctioneerde schepen, staat de Venezolaanse leider Maduro flink onder druk. Olie is de grootste inkomstenbron van zijn regime, maar die verschepen kan bijna niet meer.

Ongeveer dertig olietankers in Venezolaanse wateren vallen onder Amerikaanse sancties en varen dus de Caribische Zee niet op, waar een Amerikaanse oorlogsvloot de wacht houdt.

Cuba zal als eerste lijden onder de Amerikaanse blokkade, omdat dat land voor olie grotendeels afhankelijk is van Venezuela. Voor andere grote afnemers, zoals China, zal het wegvallen van Venezolaanse olie minder dramatisch zijn, verwacht energiedeskundige Lucia van Geuns van het Hague Centre for Strategic Studies. “In China is er nu genoeg ruwe olie voorradig, omdat er de afgelopen tijd veel olie is gekocht van Rusland.”

Valse vlag

Voor Venezuela zijn de gevolgen groot. Het land is door alle Amerikaanse en Europese sancties afhankelijk van de schaduwvloot om olie te verschepen. Die vloot bestaat al lang, maar kan zich door de Amerikaanse inname van de Skipper niet meer vrij bewegen.

Wat is de schaduwvloot?

De schaduwvloot is een netwerk van rond de 1500 olietankers die door Rusland, Iran en Venezuela worden gebruikt om gesanctioneerde olie wereldwijd te verschepen. Die tankers varen vaak onder een valse registratie en verhullen hun locatie door middel van verschillende technische trucs. Ze zijn ouder dan gemiddeld en voldoen vaak niet aan moderne veiligheids- en milieunormen. Vanwege valse registratie of andere tekortkomingen zijn ze meestal niet verzekerd.

Noord-Korea en Iran waren de eerste landen die op grote schaal gebruikmaakten van een schaduwvloot, om de vele internationale sancties te kunnen omzeilen. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne maakt Rusland veel gebruik van de schaduwvloot om gesanctioneerde olie alsnog aan de man te brengen. Daarmee is de vloot voor het regime in Moskou een financiële levensader.

“De Skipper vertegenwoordigt een type schaduwschip waar de autoriteiten overal mee worstelen”, zegt maritiem inlichtingenanalist Michelle Wiese Bockmann. Haar werkgever Windward verkoopt inlichtingen aan klanten die gebruikmaken van zeetransport. “Dit type schip is gesanctioneerd, vaart onder een valse vlag, en houdt zich niet aan de internationale rechtsorde. Zulke schepen varen dagelijks tussen de Oostzee en de Noordzee.”

Niemand wist zich vooralsnog raad met de schaduwvloot, zegt Bockmann. “Nu heeft een nationale overheid voor het eerst, zoals het mag volgens het VN-verdrag van het zeerecht, een stateloos schip geënterd en uit het commercieel verkeer verwijderd.”

EPA / Satellietfoto 2025 VantorSatellietbeeld van de Skipper, een paar dagen na de confiscatie in de buurt van Guadeloupe

Volgens Bockmann willen de Baltische Staten naar Amerikaans voorbeeld optreden tegen meer schaduwtankers. Al in mei dit jaar gebeurde dat bijna, toen de kustwacht van Estland een door Londen gesanctioneerde schaduwtanker wilde inspecteren. De bemanning werkte niet mee. Rusland stuurde er een gevechtsvliegtuig op af, waarna Estland inbond en de tanker liet vertrekken.

“Die intimidatiepoging voorkwam een paar maanden lang verdere acties tegen de schaduwvloot”, zegt Bockmann, “maar je ziet dat de bereidheid om op te treden groeit. De Europese Unie stelt sancties in tegen steeds meer schaduwschepen.”

Inmiddels heeft de EU bijna 600 tankers in de Russische schaduwvloot gesanctioneerd. Vandaag kwamen er nog 41 schepen op de lijst. Daarnaast voeren de EU en het Verenigd Koninkrijk de diplomatieke druk op tegen landen die zulke tankers frauduleus registreren, waarmee ze andere landen helpen om onder sancties uit te komen.

Er zijn steeds minder plekken over waar de schaduwvloot zich kan verstoppen.

Michelle Wiese Bockmann, maritiem inlichtingenanalist

Hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk van de Universiteit Leiden wijst op een groot risico van de Amerikaanse acties. “Als je doet wat zij hebben gedaan – schepen in internationale wateren confisqueren – is geen schip in de wereld meer vrij. Vroeger heette dat piraterij. Kennelijk mag het nu ongestraft gebeuren.”

De Wijk erkent dat de schaduwvloot een probleem vormt. “Landen mogen die schepen aanpakken zolang ze in hun territoriale wateren varen. Maar wat er is gebeurd met de Skipper in internationale wateren, is niet toegestaan.”

Maritiem analist Bockmann wil geen uitlatingen doen over de geopolitiek, zegt ze. Maar ze ziet geen bezwaren tegen een meer agressieve aanpak van schaduwschepen. “De kwetsbaarheid van de valse vlag-vloot is overduidelijk. Er zijn steeds minder schuilplekken over.”