Het is tijd voor een ‘fundamentele sociaal-culturele verandering’, zegt de RVS. “Een trap op de rem, samenwerken aan een ontspannen samenleving.” Dat is hard nodig zegt de onderzoeksraad, want volgens het Trimbos-instituut had dit jaar zo’n 26 procent van de Nederlanders last van een psychische aandoening.

Mentale problemen

Ook heeft bijna de helft van de bevolking ooit in het leven te maken met mentale problemen. “Steeds meer jongeren worstelen met prestatiedruk en werkenden vallen uit met burn-outklachten.”

“De gevolgen zijn zichtbaar in overvolle wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg en onzichtbaar in het stille lijden van velen”, laat de RVS weten.

Lege tijd

De onderzoeksraad berekende dat de mentale problemen onze samenleving al zo’n 18 miljard euro per jaar kost. Al met al omschrijven ze het als een ‘hypernerveuze samenleving door een samenspel van prestatiedruk, versnelling en doorgeschoten individualisme’.

Een ontspannen samenleving zouden we kunnen bereiken door meer verbinding, verscheidenheid en alledaagse vertraging, staat in het advies. “Bijvoorbeeld door ruimte te maken voor lege tijd: momenten waarin niets hoeft op werk, op school én in onze vrije tijd. Zulke tijd schept ruimte voor creativiteit, bezinning en echt contact.”

Netwerk in het brein

Een goed idee, zegt hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. “Neem nu eens twee keer extra, los van je lunchpauze, een moment van ongeveer 15 minuten. Dat heeft je brein ongeveer nodig; echt even niks als onderdeel van je werk.”

Dat is volgens Scherder niet tijd jatten van de baas. “Dan komt er namelijk een netwerk in je brein naar boven. Dat wordt actief en dat heet het ‘default network’. Dat komt tot leven als jij tot rust komt en dat gedeelte zorgt voor creativiteit, het oplossen van problemen en bedenken van nieuwe ideeën.”

‘Cognitieve inspanning’

Een baas zou deze rustmomenten juist moeten aanmoedigen. “Die dragen juist bij aan de vitaliteit van je medewerkers. Maar los daarvan ben je ook even tot rust, kan je het hele systeem even tot rust laten komen. Fantastisch dus als onderdeel van je baan, rustmomenten inbouwen.”

Want die zogenoemde rustmomenten zijn er tegenwoordig bijna niet, zegt Scherder. “Want je hebt natuurlijk altijd je telefoon bij je. Dus als ik met de trein reis, keek ik voorheen over het weiland uit, maar nu pak ik dat ding en sta ik een mailtje te lezen, een appje te sturen. Dat is een cognitieve inspanning en dat moet je juist niet doen.”

Telefoon ‘speen voor volwassenen’

Wouter de Jong is auteur van boeken zoals ‘Mindgym: sportschool voor de geest’ waarin tips staan om je mentale gezondheid te verbeteren. Ook hij ziet de telefoon als boosdoener die ‘lummelmomenten’ in de weg staat. “Je hoeft niet meteen te reageren, we reageren altijd direct. Het zou mooi zijn dat je ook comfortabel bent om niet meteen te reageren.”

Die telefoon noemt hij een speen voor volwassenen. “We verdoven ons ermee. We gaan er volledig in op en dat heeft echt zijn effect op ons brein en de verbinding die we met anderen maken. Het staat in de weg om genoeg focus te kunnen houden op de dingen die echt belangrijk voor ons zijn.”

Oefenen

Ook zijn we te veel bezig met wat mensen van ons verwachten. “De wereld stort vaak niet in op het moment dat je niet reageert, alleen moeten we dat wel eerst ervaren voordat we dat onszelf toestaan.” Dat is volgens De Jong een kwestie van oefenen.

Datzelfde geldt voor ‘even niets doen’. “Dat is voor de meeste van ons mega moeilijk. Er is zelfs een onderzoek geweest dat wanneer mensen alleen worden gelaten in een ruimte, ze zichzelf liever een elektrische schok geven dan dat ze even alleen zijn met hun gedachten.”

Stilzitten en luisteren

Ook dat kan je trainen en ontwikkelen. “Het is echt een vaardigheid om gewoon stil te kunnen zitten en naar je lichaam te luisteren. Want we willen natuurlijk als eerste meteen onszelf afleiden, onszelf verdoven of dingen die we niet willen voelen. Ja, dan kijken we daar liever van weg.”

Dat stilzitten en luisteren naar het lichaam is hard nodig, zegt de mindfulnesstrainer. “Je hersenen kunnen niet continu aanstaan. Met onze spieren vinden we het vanzelfsprekend om niet 10 uur achter elkaar in de sportschool te staan. Dan krijg je namelijk blessures. Maar zo kan je brein ook blessures krijgen op het moment dat je niet ook die pauze-momenten neemt en een balans probeert te zoeken tussen activiteit en ontspanning en lummelen en niets doen.”