Titan staat al jaren bekend als een van de spannendste plekken in ons zonnestelsel: een maan met meren, regen en een oceaan met vloeibaar water. Maar nieuw onderzoek in Nature zet een dikke streep door dit verhaal. Onder het ijs van Saturnus’ grootste maan klotst waarschijnlijk geen zee, maar iets veel taaiers. Al is dat misschien wel net zo interessant.

Titan is groter dan de planeet Mercurius en staat al jaren bovenaan het verlanglijstje van astrobiologen. Eerder leken data te wijzen op een enorme oceaan van vloeibaar water onder een kilometers dikke ijskorst. Zo’n oceaan is een ideale plek om te zoeken naar buitenaards leven. Maar een zorgvuldige heranalyse van diezelfde gegevens vertelt nu een ander verhaal. In plaats van een open oceaan gaat het waarschijnlijk om een dikke, papperige laag van ijs en water: slush, doorspekt met een gatenkaas van tunnels en pockets vol smeltwater, diep onder het bevroren oppervlak.

Titan beweegt, maar niet zoals gedacht

We weten dit allemaal door Cassini, het ruimtevaartuig van NASA dat tussen 1997 en 2017 Saturnus en zijn manen bestudeerde. Titan draait in een langgerekte baan om Saturnus en wordt daardoor telkens een beetje uitgerekt en weer ingedrukt door de zwaartekracht van de enorme planeet. In 2008 concludeerden onderzoekers dat zo’n sterke vervorming alleen mogelijk was als er een vloeibare oceaan onder het ijs zat. “Een diepe oceaan laat de ijskorst makkelijker meebuigen”, legt aard- en planeetwetenschapper Baptiste Journaux uit. “Als Titan volledig bevroren zou zijn, zou hij veel stijver reageren.” Maar bij nieuwe modellen klopte dat plaatje niet meer. De vervorming valt bij nader inzien toch niet te rijmen met een klassieke oceaan.

Vertragende factor

Wat de onderzoekers nu anders deden, was dat ze beter letten op de timing. Titans vormverandering loopt zo’n vijftien uur achter op het moment dat Saturnus het hardst trekt. En deze vertraging blijkt cruciaal. “Het is alsof je met een lepel door honing roert”, zegt Journaux. “Dat kost veel meer energie dan door water.” Hoe groter de vertraging, hoe stroperiger het materiaal van binnen. En die vertraging bleek veel groter dan verwacht. “Zulke enorme energieverliezen in het binnenste van Titan had niemand zien aankomen”, zegt NASA-onderzoeker Flavio Petricca, die het onderzoek leidde. “Dat was het doorslaggevende bewijs: Titans binnenkant is anders opgebouwd dan gedacht.”

Geen oceaan, maar een slushwereld

De beste verklaring is dat Titan onder zijn ijskorst een dikke, halfvaste laag van ijs en water herbergt. Stroperig genoeg om de vertraging te verklaren, maar nog steeds vervormbaar. Van een open oceaan is geen sprake. Deze conclusie is het gevolg van een nauwkeurige analyse van radiosignalen tijdens de Titan-vluchten, in combinatie met laboratoriumexperimenten. Journaux onderzoekt hoe water en mineralen zich gedragen onder extreme druk, precies de omstandigheden diep onder de oppervlakte op Titan. “Die waterlaag is zo dik en de druk zo hoog dat water zich heel anders gedraagt dan zeewater op aarde”, zegt hij. “De fysica verandert compleet.”

Slecht nieuws voor de zoektocht naar leven

Op het eerste gezicht lijkt het einde van de oceaanhypothese slecht nieuws voor de zoektocht naar buitenaards leven. Toch zijn de onderzoekers optimistisch. Het smeltwater in de gaten tussen het ijs kan namelijk verrassend warm worden: tot zo’n 20 graden Celsius. In zo’n kleine hoeveelheid water zijn voedingsstoffen bovendien veel geconcentreerder aanwezig dan in een enorme oceaan. Dat zou de groei van eenvoudige organismen zelfs een boost kunnen geven. “Je moet niet denken dat er vissen door ijzige tunnels zwemmen”, vertelt onderzoeker Ula Jones. “Maar als er leven is, lijkt het misschien wel op ecosystemen in de poolgebieden op Aarde.”

Titan blijft een topkandidaat

De ontdekking heeft ook gevolgen voor andere ijsmanen en exoplaneten. Een slushlaag verruimt de definitie van een mogelijk leefbare zone. Er is geen blauwe oceaan nodig, een papperige tussenlaag met watertunnels en pockets kan al genoeg zijn. Titan blijft daarmee een van de vreemdste en meest veelbelovende werelden in ons zonnestelsel. Geen oceaanplaneet, maar een ijzige bol gevuld met geheimzinnige smurrie. En misschien, heel misschien, toch ergens een beetje leven.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Surfen op Titan? In de meren en zeeën op Saturnus’ maan Titan lijken golven te vinden te zijn en Het is definitief: we gaan een drone naar de bizarre maan Titan sturen. Of lees dit artikel: Toch geen leven op maan Titan. En dat zegt iets over de kans op buitenaards leven in de rest van ons zonnestelsel.

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast: !