Sommige jongeren zijn al vanaf hun tienerjaren in de greep van zulke ernstige psychische problemen dat ze bijna alleen nog maar bezig zijn met het ‘managen’ van hun lijden. Ze beschadigen zichzelf, zijn bezig met gedachten aan zelfdoding en kunnen vaak maar moeilijk een goede behandeling krijgen omdat de jeugdhulp aan jongeren met meer dan één diagnose lastig te vinden is. Zo zijn er wachtlijsten en komen jongeren soms pas in behandeling als hun problemen al ernstiger zijn geworden.

Situatie wordt soms erger

Als ze wel behandeling krijgen dan maken ze vaak dingen mee die de situatie erger maken in plaats van beter. Dat bleek begin dit jaar uit onderzoek van 113 en het Expertisecentrum Euthanasie naar euthanasieverzoeken door jongeren. Vrijwel alle jongeren in dat onderzoek hadden negatieve ervaringen opgedaan binnen jeugdzorg of ggz.

Ook het gezin of andere naasten van deze jongeren lijden onder de problemen, de stress die dit meebrengt en het zoeken naar de juiste hulp. In deze situatie zien de jongeren soms euthanasie als enige uitweg.

113

Denk jij aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand anders? Bel 113 of chat via de website van 113.

Vaker euthanasieverzoeken

Hulpverleners merken de afgelopen 5 jaar dat er vaker euthanasieverzoeken komen van jongeren met psychische problemen. En hoewel het overgrote deel van die verzoeken uiteindelijk niet tot euthanasie leidt, is dat bij tientallen jongeren wel het geval.

Tussen 2020 en 2024 is het aantal jongeren dat vanwege ernstige psychische problemen euthanasie krijgt, gestegen van 5 (2020) naar 30 (2024) zo blijkt uit cijfers van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie. In 2024 zijn 13 jongeren onder de 25 overleden door euthanasie vanwege psychische problemen. Maak je de leeftijdscategorie iets breder dan gaat het om 30 jongeren tot 30 jaar in 2024.

EenVandaag sprak met ervaringsdeskundigen en hulpverleners en zag hoe lastig het is om binnen de hulpverlening om te gaan met deze euthanasieverzoeken.

Enorme dilemma’s

Kinder- en jeugdpsychiater Marco Bottelier is bestuurder bij Accare, een instelling voor jeugdhulp aan jongeren tot 18 en soms tot 23 jaar. Jongeren met autisme, psychoses, depressie en een heel scala aan andere problemen komen bij Accare voor hulp. Bottelier en zijn collega’s worden de afgelopen jaren vaker geconfronteerd met cliënten die een euthanasiewens hebben. “We zien tussen de 1 en 3 keer per jaar zo’n verzoek, soms ook bij 18-minners.”

Dat lijkt misschien niet veel maar de impact is groot, vertelt Bottelier. “Dat plaatst ons voor enorme dilemma’s. Aan de ene kant is er nu eenmaal de ruimte die de wet biedt bij jongeren met psychisch lijden en zien wij ook jongeren die langdurig en zeer ernstig lijden. Anderzijds weten we ook dat jongeren per definitie nog in ontwikkeling zijn, dat hun hersenen nog uitrijpen, tot 23-25 jaar.”

Hersenen nog niet volwassen

Bottelier wijst op het feit dat het bij een euthanasiewens belangrijk is dat degene om wie het gaat begrijpt wat de gevolgen zijn en dat hij of zij weloverwogen tot een verzoek komt. Doordat de hersenen van jongeren nog ontwikkelen, is dat per definitie lastiger dan bij volwassenen.

Aan de ene kant is er de ruimte die de wet biedt bij jongeren met psychisch lijden. Aan de andere kant weten we ook dat jongeren per definitie nog in ontwikkeling zijn, dat hun hersenen nog uitrijpen

Kinder- en jeugdpsychiater Marco Bottelier, directeur van jeugdzorginstelling Accare

En daarbij komt ook nog eens dat jongeren meer geneigd zijn tot zwart-wit denken. “Omdat verschillende hersengebieden op verschillende tijdstippen uitrijpen zijn beoordelingen van een situatie in het algemeen bij jongeren minder uitgebalanceerd dan bij oudere mensen”, vult Bottelier aan.

Terughoudendheid

Alle reden dus om terughoudend te zijn bij euthanasieverzoeken van deze jongeren. Accare maakte vanwege de toegenomen verzoeken een handreiking bij euthanasieverzoeken om hulpverleners binnen de instelling daarbij te helpen.

Daarin staat: “De enorme terughoudendheid die geboden is, zal in de praktijk met zich meebrengen dat we in beginsel geen euthanasie verlenen aan minderjarigen en jongvolwassenen. In uitzonderlijke gevallen kan hiervan worden afgeweken.”

Hoe komt dit?

Want ook als het voor hulpverleners invoelbaar is dat een jongere euthanasie als uitweg ziet, dan is het nog de vraag: hoe komt het dat de jongere het zo ziet? Welke factoren spelen mee? Zo wijst Bottelier erop dat je deze jongeren niet los kunt zien van het gezin en de sociale omgeving.

“Nu zitten ze nog in afhankelijkheidsrelaties zoals in het gezin. Maar er staat op sociaal emotioneel gebied nog veel te gebeuren. Ook zien we dat er door de jongeren enorme druk vanuit media of sociale media ervaren wordt. Ik vraag me af of een jongere dan wel in vrijheid tot een dergelijk verzoek komt.”

Toekomst niet te voorspellen

Bovendien kun je van een jongere niet snel vaststellen dat hij of zij is ‘uitbehandeld’, stelt Bottelier. “Een grote moeilijkheid bij jongeren vind ik – anders dan wanneer iemand uitbehandelde kanker heeft en van wie je zeker weet dat diegene snel dood zal gaan – dat we bij zeer ernstig psychisch lijden niet kunnen voorspellen hoe het verloopt.”

Hij vervolgt: “En we zien ook veel voorbeelden van jongeren bij wie na verloop van tijd het leven een heel andere wending neemt. Ook daarom is de grootste terughoudendheid hier ook op zijn plaats.”

Praten met jongeren

Toch vinden ze het bij Accare heel belangrijk om met de jongere te praten over de euthanasiewens en die serieus en open te bespreken. “Dat kan juist helpen om uit de fuik van gedachten aan de dood te komen”, legt Bottelier uit.

Hulpverleners onderzoeken dus wel degelijk in gesprek met de jongeren wat er allemaal speelt bij die doodswens en als een jongere dat kwijt kan bij een hulpverlener dan ontstaat er soms weer ruimte voor het leven.

Ruimte in het hoofd

Sylvana Knol (23) heeft het zelf ondervonden; de ruimte die er 2 jaar geleden kwam toen ze gesprekken voerde over euthanasie. Dat was na een lange geschiedenis van crisisopnames door het hele land heen, behandelingen die niet hielpen tegen de ernstige depressie waar ze sinds haar veertiende mee worstelt en problemen met extra diagnoses die de toegang tot behandeling alleen maar ingewikkelder maakte.

Op dit moment kan Sylvana zeggen dat ze een ‘record’ heeft behaald: “Ik kan sinds 2 jaar zeggen dat ik niet meer alleen maar denk: ik wil dood, ik wil dood, ik wil dood.”

‘Het was ingewikkeld’

Het heeft Sylvana enorm geholpen dat ze kon praten over haar doodswens. In het verleden was daar nauwelijks ruimte voor. Bij elke crisisopname na zelfbeschadiging of een suïcide-poging werd ze alleen maar ‘veilig gehouden’.

Sylvana vertelt: “Ik werd steeds doorgeschoven omdat het ingewikkeld was. Sinds de decentralisatie van jeugdzorg zie je gewoon dat er weinig plekken zijn voor dit soort complexe problemen. Als ik opgenomen moest worden was er bijna geen plek, dan werd ik gestuurd naar een willekeurige kliniek, zo heb ik alles in Nederland wel gezien; Almere, Utrecht, Vught, Almelo, allemaal klinieken voor crisisopnames.”

Behandelrelatie opbouwen

Er was tijdens die opnames nauwelijks ruimte om te bouwen aan een behandelrelatie, herinnert ze. “Ik werd opgenomen en veilig gehouden maar er werd niks opgebouwd want je moest weer terug naar je eigen regio. Vaak ging ik terug naar huis en binnen de kortste keren ging het weer mis. Moest ik weer opgenomen worden.”

“Als de mogelijkheid er wel was geweest dat er geïnvesteerd wordt in een behandelrelatie dan was er iets opgebouwd, dat zou voor mij beter zijn geweest.”

‘Op dit moment gaat het’

Hoe slecht het ook is gegaan met Sylvana, na vele jaren zoeken en veel proberen – van electro-shocks tot relatief nieuwe medicatie zoals Esketamine – lukt het Sylvana nu al 2 jaar om het leven te leven. Dat komt doordat de medicatie nu wel effect heeft.

Toch voelt ze soms wel een verslechtering, ze hoopt dat dat voorlopig niet doorzet. “Mijn behandelaren denken dat als het goed blijft gaan met de medicatie en ik de electro-shocks kan verdragen, dat ik bij wijze van spreken tot mijn 80ste door kan. Ik moet dat nog wel zien maar het is op dit moment goed genoeg.”

Niet normaliseren

Net als Marco Bottelier wijst Sylvana erop dat het gevaarlijk is om euthanasie bij jongeren zoals zijzelf te normaliseren. “Open zijn is iets heel moois maar het is een feit dat jongeren heel beïnvloedbaar zijn en dat je tegenwoordig sneller in aanraking komt met de optie van euthanasie. Jongeren weten dat het kan en zien het sneller als alternatief voor behandeling terwijl het dat niet zou mogen zijn.”

Volgens Sylvana is het beter deze optie te bewaren voor heel uitzonderlijke gevallen. “Ik vind het heel belangrijk dat we de deur niet dicht gooien voor echt de heel uitzonderlijk gevallen waarvoor elk seconde teveel is en die echt alles hebben geprobeerd. Maar het zou echt heel uitzonderlijk moeten zijn.”