“Eenzaamheid is een fysiek ervaren tekort aan verbinding met andere mensen”, legt eenzaamheidsexpert Vanessa Smit van Humanitas uit. “Op het moment dat je sociale verbinding mist, reageert je lichaam net zoals bij honger: je krijgt een signaal dat je iets nodig hebt. Doe je daar niets mee, dan kan dat negatieve gevolgen hebben op zowel lichaam als geest.”
Chronische eenzaamheid verhoogt het stresshormoon cortisol, waardoor gelukshormonen minder effectief worden en sociale contacten als minder plezierig aanvoelen. Dit versterkt de eenzaamheid en kan een neerwaartse spiraal in gang zetten.
“Het gevoel van eenzaamheid is zelfs zichtbaar op hersenscans.”
Ymkje van den Dobbelsteen van De Bloeiende Vlinder, erkend eenzaamheidsexpert, bevestigt dit. “Eenzaamheid is zelfs zichtbaar op hersenscans. Voor je lijf voelt het alsof je met een hamer op je vinger slaat. Het veroorzaakt stress, een hogere hartslag, verhoogde bloeddruk en vergroot de kans op hart- en vaatziekten. Het beïnvloedt je hersenen en leidt tot fysieke verkramptheid, zoals opgetrokken schouders en nekpijn.”
Lees ook Waarom we het gevoel van ‘gezellig moeten doen’ tijdens kerst ervaren
Kwaliteit boven kwantiteit
Eenzaamheid ontstaat vaak door veranderingen in je dagelijkse patroon, zoals het verlies van een partner, een verhuizing, een nieuwe baan of het wegvallen van werk. “Mensen zijn van nature op zoek naar vaste gewoontes en structuur. Dat geeft houvast. Als dat patroon doorbroken wordt, moet je je sociale leven opnieuw inrichten. Dat lukt niet altijd vanzelf”, zegt Smit.
Van den Dobbelsteen herkent dit vanuit haar eigen ervaring. “Bij mij ontstond eenzaamheid toen ik uit het arbeidsproces raakte. Werk viel weg, en zo ook mijn sociale verbinding.”
Beide experts benadrukken dat eenzaamheid niet gaat om het aantal sociale contacten, maar om de kwaliteit van verbinding. “Je kunt een grote sociale kring hebben van mensen die allemaal van sporten houden, terwijl jij juist van haken en breien houdt. Dan ben je omringd door mensen, maar voel je alsnog geen echte verbinding met elkaar”, vertelt Van den Dobbelsteen. Juist dat gebrek aan echte binding zorgt ervoor dat mensen zich eenzaam voelen. Ook als ze veel contacten hebben.
“Kerst zelf maakt je niet ineens eenzaam. Het maakt zichtbaar wat er ontbreekt.”
Vergrootglas op bestaande eenzaamheid
“Kerst zelf maakt je niet ineens eenzaam, dat gevoel was er vaak al”, zegt Smit. Maar de feestdagen leggen wel een vergrootglas op de bestaande eenzaamheid.” Met kerst ‘hoort’ het gezellig te zijn en ‘hoor’ je samen te zijn. Dat ideaalbeeld legt druk op sociale verbinding en maakt zichtbaar wat er wél is, maar ook wat ontbreekt”, zegt Smit.
Van Dobbelsteen kan zich vinden in het feit dat de feestdagen voor mensen dubbel kunnen zijn. “Ik kom uit een samengesteld gezin en ben momenteel de enige zonder partner. Dat kan tijdens kerst confronterend zijn, omdat de rest van de familie met aanhang samen is”, vertelt ze. “Daarnaast haalt kerst je uit je normale ritme”, vult ze aan. “Vrij van werk, vrienden die bij hun eigen familie kerst vieren, vaste afspraken die tijdelijk wegvallen: alles bij elkaar maakt dat je in de kerstvakantie minder verbinding ervaart. Tijdens de feestdagen kan eenzaamheid daardoor extra opborrelen.”
Open kaart spelen
Juist in deze momenten is het belangrijk om open kaart te spelen tijdens het kerstdiner. Geef aan dat je sociale contact mist. Het gesprek hoeft niet zwaar te zijn, maar eerlijkheid kan ruimte geven voor echte verbinding en anderen uitnodigen om zich ook kwetsbaar op te stellen.
Eenzaamheidsexpert Smit geeft nog een andere praktische tip mee: plan tijdens kerst alvast iets concreets in voor na de feestdagen. “Dit hoeft niet groots te zijn, een koffiemoment of een wandeling werkt ook al. Door alvast iets te plannen voor na de feestdagen, heb je iets om naar uit te kijken, wat de druk van het nu weghaalt.”
Volgens Van den Dobbelsteen is het als tijdelijke optie tijdens kerst raadzaam om niet te blijven hangen in wat er ontbreekt, maar te kijken naar wat je wél hebt en waar je blij van wordt. “Maar merk je dat je al langer met je gevoelens rondloopt of er niet zelf uitkomt? Zoek dan hulp bij een deskundige”, benadrukt de eenzaamheidscoach.
Eenzaamheid structureel verminderen, begint het met erkenning, zegt Smit. “Door mildheid toe te laten, vermindert schaamte. En juist die schaamte staat vaak echte verbinding in de weg”, legt ze uit. Belangrijk is om niet meteen naar oplossingen te grijpen. “Verandering zonder inzicht leidt zelden tot echte verbinding. Sta eerst stil bij wat je mist. Gaat het om aandacht? Gezien worden? Gelijkwaardige interesses? Als je dit scherp hebt, kun je zoeken naar passender contact, bijvoorbeeld bij een wijkproject of een maatjesproject“, tipt Smit.
Ook het oppakken van hobby’s kan hierbij helpen. “Want als je dezelfde hobby deelt, vind je ook sneller iemand met dezelfde verbinding”, vult Van den Dobbelsteen aan.
Eenzaamheid herkennen
Eenzaamheid bij een ander herkennen is lastig, zeker tijdens de feestdagen. Mensen houden zich vaak groot. Toch kun je verschil maken door oprecht te luisteren en aanwezig te zijn, zeggen beide experts.
“Je hoeft eenzaamheid niet op te lossen. Luisteren en aandacht geven is vaak al genoeg. Het gaat om kleine gebaren”, zegt Smit.
Daarnaast helpt het om iets in te plannen voor na de kerst met degene wie zich eenzaam voelt. “Belangrijk is wel dat het contact gelijkwaardig blijft. Nodig iemand uit omdat je het zelf ook oprecht fijn en leuk vindt,” zegt Smit. “Niet uit medelijden. Dat verschil voelt de ander meteen en versterkt juist het gevoel van eenzaamheid.”
Lees ook Feestdagen voor de deur: de beste wijnen onder de 10 euro volgens Pepijn.Wijn
Voor meer artikelen van RTL Wonen, klik hier:
