Miljoenen kinderen met ADHD gebruiken stimulerende medicijnen, zoals Ritalin en Adderall. Die blijken nu net iets anders te werken dan we eerder dachten.

Tot nu toe dachten artsen dat deze medicijnen werken doordat ze hersengebieden stimuleren die verantwoordelijk zijn voor het vasthouden van aandacht. Een nieuwe studie laat nu iets anders zien: de medicijnen lijken vooral te werken doordat ze hersengebieden voor waakzaamheid en beloning stimuleren, waardoor het vasthouden van aandacht makkelijker wordt. De resultaten zijn te vinden in Cell.

Indirect gevolg

Onderzoekers van Washington University School of Medicine in St. Louis bekeken hoe het brein reageert op voorgeschreven ADHD-medicijnen. Het team stond onder leiding van kinderneuroloog Benjamin Kay en neuroloog Nico U. Dosenbach. Ze ontdekten dat kinderen waarschijnlijk beter gaan presteren doordat ze alerter zijn en taken meer de moeite waard gaan vinden, niet doordat hun ‘aandachtscircuit’ beter gaat werken.

Kay zegt dat dit botst met wat veel artsen onderwijzen. “Ik schrijf als kinderneuroloog vaak stimulerende medicijnen voor,” zegt hij. “Ik heb altijd uitgelegd aan patiënten dat ze hersengebieden stimuleren die verantwoordelijk zijn voor het vasthouden van aandacht, en dat ze daardoor meer controle krijgen over waar ze op letten. Met dit onderzoek laten we zien dat dit niet klopt. De verbetering in het vasthouden van aandacht is vooral een gevolg van meer alertheid en het gevoel dat een taak belonender is. Dan ga je vanzelf beter opletten.”

Hersenscans

Om dit uit te zoeken gebruikten de onderzoekers rusttoestand-fMRI-scans. Dat is een hersenscan die meet hoe hersengebieden met elkaar communiceren terwijl iemand geen taak uitvoert. Ze analyseerden fMRI-data van 5.795 kinderen van 8 tot 11 jaar die meededen aan de grote Adolescent Brain Cognitive Development (ABCD)-studie. Dit is een langlopend onderzoek dat de complete ontwikkeling van meer dan 11.000 kinderen in de VS volgt. De onderzoekers vergeleken kinderen die op de dag van de scan medicijnen hadden ingenomen met kinderen die dat niet hadden gedaan.

Bij kinderen die medicijnen hadden gebruikt zagen de onderzoekers meer activiteit in hersengebieden die te maken hebben met waakzaamheid en met beloning. In de gebieden die verantwoordelijk zijn voor het vasthouden vaan aandacht zagen ze juist geen duidelijke toename.

Leestip: Explosie van aantal mensen dat ADHD-medicijnen slikt: dit zijn de oorzaken

Daar bleef het niet bij. Het team testte de bevinding ook in een klein experiment met vijf gezonde volwassenen zonder ADHD, die normaalgesproken dus geen ADHD-medicijnen gebruiken. Zij kregen een fMRI-scan voor en een fMRI-scan na een dosis ingenomen te hebben. Ook hier kwam hetzelfde patroon naar voren: vooral de belonings- en waakzaamheidssystemen werden actief.

Vooraf belonen

Dosenbach legt uit: “In feite vonden we dat deze medicijnen ons brein als het ware vooraf belonen. Daardoor kunnen we blijven werken aan dingen die ons normaal niet zoveel boeien, zoals je minst favoriete les op school.” Met andere woorden: het medicijn maakt saaie of lastige taken net iets aantrekkelijker.

Dat zou ook kunnen verklaren waarom medicijnen voor ADHD soms juist rust geven, terwijl het eigenlijk middelen zijn die activerend werken. Dosenbach: “het lijkt wat onlogisch: de beste manier waarop je hyperactiviteit kan verminderen is door het brein nog verder te stimuleren. Door dit onderzoek blijkt dit niet zo gek als dat het lijkt. Door het medicijn kunnen kinderen met ADHD beter hun aandacht op iets saais vestigen, omdat ze minder de drang voelen om op zoek te gaan naar iets dat ze wel leuk vinden.”

De studie keek ook naar de schoolprestaties van de kinderen. Vergeleken met kinderen met ADHD die geen medicijnen namen, hadden kinderen met ADHD die wel een medicijn gebruikten volgens hun ouders betere cijfers en waren ze beter in het oplossen van raadsels. Kinderen met ernstigere ADHD lieten daarbij de grootste winst zien.

Onverwachte ontdekking

Ten slotte deden de onderzoekers een onverwachte ontdekking. Dosenbach: “we weten dat een slaaptekort ervoor kan zorgen dat iemands hersenactiviteit kan veranderen. We zagen dat als iemand met ADHD te weinig sliep, maar wel een medicijn innam, dat typerende aspect van een slaaptekort verdween.” Volgens het team lijkt het erop dat ADHD-medicatie daarmee de kortetermijngevolgen van een slaaptekort teniet kan doen.

Alhoewel dat voordelig klinkt waarschuwen de onderzoekers voor de gevaarlijke keerzijde daarvan. Kay: “het is altijd schadelijk als je te weinig slaapt, en dat is zeker zo voor kinderen. Waar wij ons zorgen om maken is dat oververmoeidheid er ook voor kan zorgen dat kinderen last krijgen van ADHD-achtige klachten. Dat kan in sommige gevallen tot misdiagnoses leiden, terwijl de echte oorzaak dus een slaaptekort is. Het gebruiken van ADHD-medicatie kan dan succesvol lijken terwijl dat het niet is: eigenlijk wordt er een slaapgebrek in stand gehouden.”

De onderzoekers pleiten er daarom voor om meer aandacht te hebben voor de mogelijke aanwezigheid van een slaaptekort tijdens het stellen van een diagnose voor ADHD. Verder vinden ze dat er meer vervolgonderzoek nodig is naar de langetermijneffecten van deze medicijnen op het brein. Volgens hen is het denkbaar dat de middelen meer bijeffecten hebben die ook nog niet zijn ontdekt.

We schreven vaker over dit onderwerp, lees bijvoorbeeld ook Mensen met ADHD zijn écht creatiever. En dit is de oorzaak en Amerikaanse kinderen krijgen vaak veel te snel ADHD-medicijnen voorgeschreven . Of lees dit artikel: Psychologen slaan alarm: volgens TikTok heeft iedereen ADHD, maar er klopt niets van de symptomen .

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!
Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week?
Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!

Uitgelezen? Luister ook eens naar de Scientias Podcast:
!