2025 werd gekenmerkt door felle en soms emotionele protesten tegen asielopvang. Op plekken door het hele land demonstreerden inwoners en actiegroepen gedreven door zorgen, woede en onzekerheid over wat er in hun dorp of stad zou veranderen.

Spanningen in raadszaal

Steeds vaker verplaatste de spanning zich naar de raadszaal: de plek waar lokale politici uiteindelijk besluiten over de komst van een azc. De spreidingswet verplicht hen daartoe, maar veel raadsleden vertellen dat ze zich opvallend alleen voelen staan. Vanuit Den Haag komt weinig steun, zeggen veel van hen, en dat juist nu de druk op hen het grootst is.

“De manier waarop de Rijksoverheid is omgegaan met gemeenten in het azc-debat is teleurstellend”, zegt Bijl hierover. Hij traint lokale politici bij complexe besluitvorming rondom azc’s en stond het afgelopen jaar in veel raadszalen, waar hij onder andere spreekt over polarisatie.

Druk op democratie

Hij zag in 2025 veel veranderen op dat thema. “Wat je nu ziet, is dat het niet meer een aantal enkele plekken zijn maar dat de plekken waar debatten uit de hand lopen is toegenomen.” De druk op lokale politici nam hierdoor zichtbaar toe, terwijl ze vanuit hun rol zelfstandig tot een mening moeten komen, zegt Bijl terwijl hij op Artikel 27 van de Gemeentewet wijst. Daarin staat dat raadsleden zonder last stemmen.

Maar die zelfstandigheid staat volgens hem nu vaker onder druk. “Als je door omstandigheden je oren moet laten hangen naar een luidruchtig deel van de samenleving, dan kom je niet meer eigenstandig tot je oordeel. Als je dat niet meer durft te zeggen, dan staat dus het fundament van de democratie onder druk.”

‘Invloed is voelbaar’

Toch ziet hij dat in het daadwerkelijke stemgedrag weinig is veranderd. “Ik geloof niet dat er heel veel andere besluiten zijn genomen dan wanneer die intimidatie vanuit de samenleving er niet was geweest.”

Maar de invloed is wel voelbaar: “Ik ken ook gevallen waar men misschien niet anders heeft gestemd, maar waar ze zich ook niet vrij voelen het debat lang te laten duren.”

Intimidatie werkt soms

Dat sommige raadsvergaderingen als reactie op de felle demonstraties dit jaar zonder publiek werden gehouden, vindt hij begrijpelijk maar zorgelijk. “Dat is natuurlijk niet democratisch.” Het komt volgens hem voort uit een bredere beweging: protesten die elkaar aanwakkeren, mede doordat het een landelijke opdracht betreft. “Als het uit de hand loopt in de ene gemeente heeft dat invloed op andere gemeenten.”

“Dan denken ze: als het daar uit de hand kan lopen, kan dat hier ook: laten we maar gaan demonstreren want blijkbaar werkt het”, zegt Bijl. Hij ziet dan ook dat die polarisatie soms effect heeft. “Iedere keer als een gemeenteraad zegt: dan nemen we maar even geen besluit, geef je degenen die intimideren een stukje gelijk. En je weet hoe het gaat met vingers: voor je het weet, geef je de hele hand.”

Bedreigd op voetbalveld

Ondertussen blijft de persoonlijke druk op lokale politici groot. “Ik ken geen burgemeester die nog nooit een bedreiging heeft gehad. En de helft van de raadsleden.” Intimidatie hoort er niet bij, benadrukt hij. Toch zien veel raadsleden het in hun dagelijks leven terug.

“Er zijn ook mensen die het normaal vinden om op zaterdag bij de voetbal een raadslid aan zijn jasje te trekken en te zeggen: ‘Dat betaald parkeren of dat azc gaat er niet komen hè.’ Ik ken een raadslid dat om die reden geen boodschappen meer doet in zijn eigen kern.”

‘Geld overmaken is blijkbaar makkelijker’

Het kabinet maakte in november bekend 3 miljoen euro uit te trekken voor extra beveiliging van raadszalen. Bijl noemt het ironisch. Raadsleden geven vaker aan behoefte te hebben aan politieke rugdekking, een overheid die naast hen staat, in plaats van beveiliging.

“Geld overmaken is blijkbaar makkelijker dan iets zeggen op tv”, zegt hij.

‘Proces stond onder druk’

Ondanks alle spanningen benadrukt Bijl dat de inspraak van inwoners wel belangrijk is. Bewoners zeggen vaak dat ze zich overvallen voelen of dat ze eerder betrokken hadden willen worden. Dat is een legitiem signaal, maar inspraak werkt alleen als het gesprek ook écht gevoerd wordt, vindt hij.

“Als mensen alleen standpunten naar elkaar slingeren, dan is er geen debat. Je moet met elkaar van gedachten wisselen en samen tot een besluit komen.” Het eindbesluit kan dan ongemakkelijk zijn maar het moet in elk geval het resultaat zijn van een zorgvuldig, open proces, zegt hij. En juist dat stond in 2025 vaker onder druk dan Bijl in al die jaren heeft gezien.