De cijfers liegen er niet om: tot en met november dit jaar zijn er meer dan 11.800 incidenten met nepagenten in Nederland gemeld. Gemiddeld ging het om 35 meldingen per dag, van zowel voltooide oplichtingen als pogingen daartoe. Reden om te onderzoeken wat voor mensen voor deze vorm van oplichting kiezen. RTL Nieuws dook in rechtbankuitspraken, sprak met de politie en vroeg een gedragswetenschapper in het hoofd van deze vaak jonge mannen te kijken.
Jonge daders
Het is niet mogelijk om een exact beeld te schetsen van de persoon achter het fenomeen nepagent. Uiteindelijk zijn het natuurlijk allemaal verschillende mensen. Toch komt wel duidelijk naar voren dat het vrijwel altijd om heel jonge verdachten gaat. Veel van hen zijn na 2000 geboren. Het zijn met name jongens, heel af en toe zitten er meisjes en vrouwen tussen.
Sommige daders gaan als nepagent voor het eerst de fout in, anderen zijn al eerder op het verkeerde pad terechtgekomen. Bij meerdere veroordeelde nepagenten zijn er zorgen over hun thuissituatie of hun sociale netwerk. Zo werd bijvoorbeeld een 20-jarige nepagent van zijn twaalfde tot en met zijn vijftiende uit huis geplaatst. De rechtbank spreekt van een ‘belastende geschiedenis’. Verschillende daders hebben ook financiële problemen.
Lees ook ‘Dit jaar al 500 nepagenten gearresteerd’
Dat beeld herkent ook Sybren van der Velden Walda. Hij is projectleider senioren en veiligheid bij de politie en richt zich op de landelijke campagne tegen oplichting door nepagenten. “De jongste verdachte dit jaar was 15 jaar oud”, vertelt hij. “We zien dat er bij de ‘ophalers’ echt rekrutering is van dit soort jongens uit kwetsbare wijken, in kwetsbare posities.”
Van der Velden Walda ziet dat het vaak om jongens gaat die uit gezinnen met problemen komen, ‘die minder goed kunnen nadenken over de gevolgen’. “Het is een wereldje waarin jongeren erbij willen horen. Ze willen dure kleding hebben, aanzien kopen met hoe ze eruit zien. Daar zijn ze enorm vatbaar voor.”
Sociale en morele ontwikkeling
Gedragswetenschapper Victor Kallen van de Behaviour Club, een adviesbureau dat gedragswetenschap in de praktijk toepast, bevestigt dat beeld vanuit de literatuur. Zo heeft het gedrag van deze groep te maken met de sociale en emotionele ontwikkeling en de vertraging daarin. “Ze zijn gevoeliger voor groepsdruk”, stelt hij. Kallen ziet dat de ouders van deze jongeren vaak ook matig betrokken zijn en weinig toezicht houden.
Lees ook 35 meldingen van nepagenten per dag, maar Lineke (65) was ze te slim af
De morele ontwikkeling loopt bij deze groep dan ook vaak achter. Dat houdt in dat ze onvoldoende besef hebben van goed en kwaad. De slachtoffers zijn immers altijd ouderen boven de 70 jaar, het zouden de grootouders van de daders kunnen zijn. De meeste mensen worden van het idee om ouderen op te lichten een beetje ‘unheimlich’, stelt de wetenschapper. Maar deze groep criminelen heeft minder moeite met ’ten koste van anderen voor het eigen gewin gaan’. Juist bijsturing door ouders zou kunnen helpen bij de ontwikkeling van het morele besef, stelt Kallen, maar dat ontbreekt vaak.
Van der Velden Walda van de politie ziet over het algemeen weinig berouw bij de daders die hij tegenkomt. Een uitzondering is bijvoorbeeld wanneer een trouwring wordt gestolen met daarin een inscriptie van een overleden echtgenoot. “Dan beseffen ze wel dat het een enorme impact op slachtoffers heeft.”
Snel geld
Wat de politie erg opvalt is dat het bij nepagenten echt gaat om georganiseerde criminaliteit. De jongens die daadwerkelijk aan de deur komen om sieraden en waardevolle spullen op te halen, zijn de starttrede. Ze worden vaak overgehaald met de belofte dat ze een paar honderd euro krijgen, als ze langs de deur gaan om de spullen op te halen. Het gaat om ‘snel geld’.
Lees ook Opnieuw campagne tegen nepagenten: niet online, maar via stickers en flyers: ‘Voor kwetsbare mensen’
Een trede hoger staan de bellers, de mensen die telefonisch contact zoeken met slachtoffers en de smoes vertellen over inbraken in de buurt en dat waardevolle spullen veiliggesteld moeten worden. Dat gaat volgens een vast script. Deze groep is vaak iets ouder, met jongvolwassenen tussen de 18 en 20 jaar. De ene keer gaat het om een paar bellers op een zolderkamer, de andere keer treft de politie een compleet bedrijfspand aan met twintig bellende oplichters.
Boven de ophalers en de bellers hangt nog een groep: de organisatie. Zij bedenken het script voor de bellers en faciliteren dat de ophalers naar de juiste locaties gebracht worden. Zij betalen de twee lagen onder hen en eisen zelf de grootste opbrengst op.
Nieuwe vorm
Zowel Van der Velden Walda als Kallen zijn het erover eens dat deze vorm van criminaliteit zich verder door blijft ontwikkelen. Zo komen nepagenten voort uit de ouderwetse babbeltruc, waarbij mensen aan de deur komen en zichzelf naar binnen praten. De verwachting is dat er ook weer een nieuwe vorm van oplichting van ouderen wordt ontwikkeld.
De politie voert namelijk uitgebreid campagne om deze vorm van oplichting te voorkomen. (Onderin dit artikel vind je enkele tips.) “We zien dat ze steeds weer iets nieuws verzinnen. Het is een delict waar ze veel voor moeten doen, maar waar ook veel buit te halen valt. Het is lucratief”, stelt Van der Velden Walda.
Lees ook Meerdere meldingen van nepagenten in Tilburg, politie start onderzoek
“Er is een hoog copycat-gehalte”, voegt gedragswetenschapper Kallen toe. “Als hier het afbreukrisico te hoog wordt, misschien zijn we daar nu al in de buurt, dan gaan ze kijken: what’s next?”
Preventie
De politie zet ondertussen volop in op preventie. Er wordt samengewerkt met gemeenten en hulpinstanties. “We bespreken bijvoorbeeld gevallen waarbij jongeren dreigen af te glijden”, legt Van der Velden Walda uit. Er wordt gepraat met jongeren op straat en jeugdhulpverlening probeert jongeren op het juiste pad te houden.
Ook gaat de politie langs op scholen om voorlichting te geven en jongeren te behoeden voor het criminele circuit. “We proberen er gezamenlijk voor te zorgen dat jongeren niet afglijden. Dat lukt deels… Maar deels ook niet.”
De nepagenten die het afgelopen jaar zijn veroordeeld voor oplichting, kregen ieder meerdere jaren celstraf opgelegd. De hoogste straf was voor een 30-jarige man. Hij werd veroordeeld tot acht jaar cel.
Afgelopen april werd de 92-jarige Door slachtoffer van oplichting door nepagenten. In deze video vertelt haar kleindochter over de impact die dat op Door heeft gehad:
Door is een van de vele ouderen die hier slachtoffer van zijn geworden. Zo trap je er niet in
“Laat ze niet binnen, want ze ook verzinnen!” Dat is de waarschuwing die de politie ouderen hoopt mee te geven als het gaat om nepagenten. Om te voorkomen dat mensen slachtoffer worden, geeft de politie enkele tips:
- Staat er een (nep)agent voor de deur, laat deze niet zomaar binnen en bel 112 om te controleren of het om een politiebezoek gaat. De meldkamer kan dat snel achterhalen.
- Als iemand waardevolle spullen komt ophalen, is het waarschijnlijk een oplichter. De politie komt nooit aan de deur om kostbaarheden op te halen.
- Controleer het uniform: echte agenten dragen altijd een compleet uniform.
- Vraag om legitimatie en controleer of het om een écht politielegitimatiebewijs gaat. Hier vind je een voorbeeld.
Bron: Politie