EPADe medaille voor de Nobelprijs
NOS Nieuws•vandaag, 11:36•Aangepast vandaag, 12:14
De Nobelprijs voor Geneeskunde gaat dit jaar naar twee Amerikanen en een Japanner. Het Nobelprijscomité maakte in de Zweedse hoofdstad Stockholm bekend dat Mary Brunkow, Fred Ramsdell en Shimon Sakaguchi de prijs krijgen voor hun onderzoek naar het immuunsysteem.
De drie ontdekten hoe ze konden voorkomen dat onze afweer tegen ziekten zich tegen het lichaam zelf keert, zoals gebeurt bij auto-immuunziekten als diabetes 1, MS of artritis. Cellen die normaal ervoor zorgen dat we gezond blijven, vallen bij een auto-immuunziekte juist gezonde cellen aan.
Wetenschappers wisten al dat de thymus, het orgaan dat ook wel zwezerik wordt genoemd, daar een belangrijke rol in speelt. Jonge muizen worden ziek als dat orgaan kort na geboorte wordt weggehaald, omdat het de overactieve afweercellen grotendeels wegfiltert.
Sakaguchi ontdekte dat hij die auto-immuunziekten kon voorkomen door gezonde cellen in te spuiten bij die dieren. Daaruit leidde hij af dat niet alleen de thymus een belangrijke rol speelt, maar ook sommige cellen zelf bijdragen aan het immuunsysteem. “Bewakertjes”, noemt het Nobelcomité de cellen “die andere kalmeren en in het gareel houden”.
Bingo
De conclusie werd sceptisch ontvangen, totdat Brunkow en Ramsdell via genetisch onderzoek een celmutatie ontdekten die leidde tot een huidaandoening bij een muis, een auto-immuunziekte. Het werd duidelijk dat die mutatie de bewakertjes uitschakelde en zo de ziekte veroorzaakte.
“Vandaag de dag kun je het DNA van een muis in enkele dagen analyseren om een gemuteerd gen te vinden, maar in de jaren 90 was dat zoeken naar een speld in een hooiberg”, omschrijft het Nobelcomité het speurwerk naar twintig verschillende mutaties. “Gen na gen moesten ze onderzoeken en pas bij het twintigste was het bingo.”
1 miljoen euro
Behalve de eer krijgen winnaars een bedrag van 11 miljoen Zweedse kronen, ongeveer een miljoen euro. De drie laureaten moeten dat bedrag delen. Vorig jaar ging de prijs naar de Amerikanen Ambros en Ruvkun voor het ontdekken van microRNA en de rol daarvan in genregulatie.
De bekendmaking van de Nobelprijs voor Geneeskunde is traditioneel het begin van een week vol aankondigingen. Morgen en overmorgen volgen Natuurkunde en Scheikunde, daarna Literatuur en Vrede. Begin volgende week wordt tot slot de prijs voor Economie bekendgemaakt. De uitreiking is op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel.
PR-campagne
De Nobelprijzen werden bedacht door de Zweedse industrieel Alfred Nobel (1833-1896). Toen hij besefte dat hij als uitvinder van het dynamiet vooral herinnerd zou worden om de vernietiging die hij had mogelijk gemaakt, bepaalde hij dat zijn erfenis moest worden aangewend voor een beloning van “hen die de mensheid de grootste dienst hebben bewezen”.
De Nobelprijzen worden sinds 1901 uitgereikt. In dat jaar was er meteen een Nederlandse winnaar, Jacobus Henricus van ’t Hoff voor Scheikunde. In totaal hebben 21 Nederlanders de prijs gewonnen. De laatste keer was in 2021 toen de Nederlands-Amerikaanse econoom Guido Imbens hem kreeg.