Richard Mosse filmde de vernietiging van het Amazonegebied met dezelfde camera’s die bepalen waar gekapt moet worden

Een regenwoud dat magentarood oplaait. Verbrande bomen die asgrijs oprijzen. Kinderen wier ogen al het licht van de wereld hebben opgezogen en die als zwarte gaten naar de camera terugkijken. Het zijn maar een paar van de beelden uit Richard Mosses Broken Spectre (2022) die in je dromen komen spoken. Is dit een flashback van de toekomst?

Broken Spectre is de komende maanden voor het eerst in Nederland te zien, als onderdeel van de expositie ‘Getekend, de natuur’ in het Centraal Museum in Utrecht. Na eerdere driekanaalsopstellingen nu voor het eerst in een gemonteerde versie op één scherm. Filmischer. Maar door het extreme widescreen ook als een dystopisch panorama over de gevolgen van het consumentenkapitalisme dat de natuur uitbuit, uitput, uitperst.

Richard Mosse zet schoonheid in om je te raken waar het pijn doet

Verschillende cameraperspectieven nemen je in een duikvlucht mee van wijde luchtshots tot microscopische uitvergrotingen van het gewoel op aarde. Daartussen westernachtige zwartwitbeelden van goudzoekers en cowboys die met een infraroodcamera zijn gemaakt. Die vangt onzichtbaar licht op, onder meer de weerkaatsing van het groene chlorofyl in de bomen dat voor fotosynthese zorgt waardoor koolstofdioxide in zuurstof wordt omgezet. Dat is het waar de regenwouden hun bijnaam de longen van de aarde aan ontlenen. Maar in plaats van groen zijn de bomen dus vlammend rood.

Nachtmerrie

De Ierse kunstenaar Richard Mosse (1980) maakt al ruim een decennium van dit soort grote documentaire foto’s en filminstallaties waarbij hij met behulp van speciale cameratechnologie het bekende nachtmerrieachtig en vreemd maakt. Tegelijkertijd herkenbaar en raadselachtig. Hij speelt met schaal. Met licht en donker. En het is ook onwaarschijnlijk mooi. Maar van het soort schoonheid waar je bezorgd van wordt. Die je aan het denken zet. Hij zet schoonheid in om je te raken waar het pijn doet.

Eerdere versie van ‘Broken Spectre’ van Richard Mosse, in de Jack Shainman Gallery in New York, in 2024. Foto Dan Bradica Studio

Zoom in

Mosse is in Utrecht voor de installatie van zijn werk. Terwijl het licht wordt afgesteld en het geluid uitstaat, praten we op een museumbankje terwijl we naar de nu nog stille film kijken. Af en toe moet het geluid aan en klinken onwereldse geluiden tussen de motorzagen en waterstromen. Hij werkte met zijn vaste director of photography Trevor Tweeten en componist Ben Frost, die de beelden van multisensorische camera’s completeerde met ultrasone geluidsopnames. Het drietal staat bekend om zijn gebruik van militaire en industriële camera- en geluidstechnologie.

Voor The Enclave (2013) filmden ze het oorlogsgeweld in de Democratische Republiek Congo ook met infrarood. Dat leverde de karakteristieke rozerode landschappen op die onder meer te zien waren in het Amsterdamse fotomuseum Foam. In Incoming (2017) legden ze met nachtkijkers en warmtecamera’s nachtelijke grensovergangen vast waar mensen zich verzamelen die vluchten voor oorlog, armoede en klimaatrampen. „Het zijn allemaal manieren om het onzichtbare zichtbaar te maken”, legt hij uit in Utrecht. „Ik gebruik de technologie als het ware tegen zichzelf.”

Sta daar niet alleen maar met je camera. Ik heb me niet voor niets in vol ornaat uitgedost. Doe iets met wat ik zeg

Adneia
milieuactivist van Yanomamivolk

Het werk aan die twee filmprojecten ging hem niet in de koude kleren zitten, vertelt hij. „Eind 2018 vertrok ik naar de nevelwouden van Ecuador en Peru om met een UV-camera bloemen te fotograferen. Ik had behoefte aan schoonheid. Was opgebrand en had last van PTSS na al die jaren te midden van oorlog en geweld.” Maar het duurde niet lang of ook nu drong zich een andere realiteit aan hem op: „Toen werd in Jaïr Bolsonaro verkozen als president van Brazilië en die faciliteerde in een hoger tempo dan ooit tevoren de vernietiging van het regenwoud middels (illegale) boskap, het ontginnen van landbouwgronden en goudwinning in de zijrivieren van de Amazone. En daar was mijn film.”

Verbrande landschappen

En toen kwam de pandemie. Die vertraagde alles – vluchten werden gecanceld, elke reis ging gepaard met quarantaineperiodes. Maar de belangrijkste tegenslag was dat bepaalde gebieden ontoegankelijk werden: „Een belangrijk onderdeel van dit verhaal is het inheemse perspectief. Maar de oorspronkelijke bewoners zijn genetisch meer dan anderen vatbaar voor luchtwegvirussen, iets waarvan de eerste kolonisators ook dankbaar gebruik maakten door ze moedwillig te infecteren door het achterlaten van met mazelen besmette kleding bij de missieposten. Daarom richtte ik me aanvankelijk op de milieumisdadigers zelf. Niet ongevaarlijk. Dat zijn gewapende en gewelddadige mannen, die geen pottenkijkers willen bij hun deels clandestiene activiteiten.”

De schaal van de verwoesting vindt hij nog steeds niet goed in woorden te vatten. De filmbeelden geven er een goede indruk van. Maar het was nog groter, nog grimmiger. Wekenlang reden ze door verbrande landschappen: „Bomen kappen is een ding, maar voor landbouwgrond worden stukken woud verbrand. En dan dood je ook alle andere planten, dieren en organismen in zo’n gebied. De lucht is zwart van de rook. En het is er doodstil, omdat niets meer leeft.”

Installatie ‘Broken Spectre’ van Richard Mosse, in een versie die werd vertoond in Jack Shainman Gallery, New York, in 2024. Foto Dan Bradica Studio

Zoom in

Broken Spectre is meer zelfreflectief dan Mosses eerdere werken. Daarvoor dankt hij het toeval. „We reden maandenlang door de wrakstukken van een ecologische oorlog en toch had ik nog steeds niet het gevoel dat ik echt de frontlinie en de breuklijnen van deze ecocide had bereikt.” Toen zag hij op Instagram een bericht van milieuactivist Adneia, een vrouw van het Yanomamivolk die aandacht vroeg voor het feit dat haar dorp elke nacht door goudzoekers werd aangevallen, die hun rivieren met kwik vergiftigen.

Toen er een vaccin kwam tegen Covid zocht hij haar op. In een van de meest kernachtige scènes van de film doet zij in volle oorlogsuitrusting haar verhaal. Mosse: „Zij had heel goed in de gaten hoe ze ons kon gebruiken om haar boodschap te verspreiden. En ze spreekt mij daar ook op aan. Midden in haar betoog vraagt ze wie ik ben, een witte man die een vliegtuig heeft gehuurd om daar te komen. En ze zegt: ‘Sta daar niet alleen maar met je camera. Ik heb me niet voor niets in vol ornaat uitgedost. Doe iets met wat ik zeg. Breng mijn boodschap naar de wereld.’”

Richard Mosse filmde de vernietiging van het Amazonegebied met dezelfde camera’s die bepalen waar gekapt moet worden

Tags: