ANPEen demonstrant brengt een Hitlergroet bij een protest tegen de komst van een asielzoekerscentrum in Amersfoort

NOS Nieuws•vandaag, 17:42

  • Lot Buis

    redacteur Binnenland

  • Lot Buis

    redacteur Binnenland

De Hitlergroet, de Prinsenvlag en andere extreemrechtse symbolen en leuzen werden de laatste tijd gebruikt bij demonstraties, zoals in Den Haag, Amsterdam en Amersfoort. Het leidt tot verontwaardiging en roept de vraag op of dit zomaar mag. Wanneer is het strafbaar en wanneer valt het onder de vrijheid van meningsuiting?

“Dat is de honderd euro-vraag”, zegt Willem Nijkerk, die als officier van justitie aan het hoofd staat van het Landelijk Expertise Centrum Discriminatie (LECD), ondergebracht bij het Openbaar Ministerie Amsterdam. Hij houdt zich dagelijks bezig met dit soort onderwerpen. “Je mag ongelofelijk veel zeggen, en er is veel ruimte voor de vrijheid van meningsuiting.” Maar: die vrijheid is niet onbeperkt, en houdt op wanneer het gaat om strafbare uitingen.

Discriminerende uitingen zijn alleen strafbaar in het openbaar. Binnen de muren van je eigen huis mag je de meest vreselijke dingen roepen. Zodra die woorden naar buiten komen, op straat tijdens een demonstratie bijvoorbeeld, ligt het anders. Zelfs een besloten chatgroep kan daar onder vallen. Het gaat dus niet alleen om wat je zegt, maar ook waar en tegen wie.

Wat zegt het strafrecht?

Volgens de Nederlandse wet is discriminatie strafbaar wanneer iemand openlijk haat, geweld of uitsluiting aanwakkert tegen een groep mensen vanwege ras, godsdienst, seksuele geaardheid en psychische of fysieke handicap. Dat staat in artikel 137 van het Wetboek van Strafrecht.

Ook het beledigen van een groep met die kenmerken, of het verspreiden van discriminerende ideeën, kan strafbaar zijn.

Simpel gezegd: je mag vinden en zeggen wat je wilt, ook als dat bot of kwetsend is, maar zodra je een groep mensen bewust aanvalt of aanzet tot haat, overschrijd je de grens van de vrijheid van meningsuiting.

Het roepen van ‘kankerjoden’ en ‘Heil Hitler’ is in principe strafbaar. “Maar, ik zeg in principe. Want als je als docent voor de klas uitleg geeft over wat Heil Hitler betekent, ben je niet strafbaar”, legt Nijkerk uit. De omstandigheden zijn dus belangrijk.

“De Hitlergroet is sec dan weer niet strafbaar”, zegt Nijkerk. Want: discriminatoire uitingen zijn alleen mondeling, bij afbeelding of bij geschrift strafbaar, niet als gebaar. Maar: “als er Heil Hitler bij geroepen wordt kan het wel een strafbaar feit opleveren.”

Dat lijkt zondag bij het protest in Amsterdam te zijn gebeurd: op beelden van Left Laser is te zien dat de politie ingrijpt nadat een man de Hitlergroet brengt en daarbij “Sieg Heil” roept.

Het OM laat de NOS weten dat een 49-jarige man tijdens het protest is aangehouden en een dagvaarding heeft gekregen, na het brengen van de Hitlergroet in combinatie met het roepen van een racistische leus. Of het dezelfde man is als op de video’s kan het OM niet zeggen.

Medewerkers van een café in Den Haag wisten niet wat ze meemaakten toen er na het anti-immigratieprotest op het Malieveld rellen uitbraken:

Haagse serveerster: ‘Relschoppers riepen ‘Sieg Heil’, taserden een collega’

De oranje-wit-blauwe Prinsenvlag is ook niet per definitie strafbaar. “Je mag vrolijk met je Prinsenvlag over straat lopen”, legt Nijkerk uit, “maar we kijken met zo’n demonstratie wel serieus mee of er geen nationaal-socialistisch gedachtegoed wordt uitgedragen.”

Omdat de Prinsenvlag, die in de oorlog door de NSB werd gebruikt, nog niet eerder als uiting voor de rechter gebracht is en er dus geen jurisprudentie bestaat, is het volgens Nijkerk lastig dit als strafbaar te bestempelen.

Als je met zo’n vlag een strafbaar feit pleegt, kan de aanwezigheid van die vlag wel meewegen. “Een gewoon feit met een discriminatieachtergrond weegt zwaarder dan een gewoon feit zonder die achtergrond.”

Optreden

De politie maakt volgens Nijkerk ter plaatse een afweging of het veilig is om op te treden tegen iemand die strafbare dingen doet of roept. “Dat hangt af van de sfeer. Is het verantwoord of slaat de vlam in de pan?”

Achteraf vervolgen is ook mogelijk. “Als we weten wie het is kan je ook achteraf iemand aanhouden. Soms is dat lastig. We doen daarom veel OSINT-onderzoek (Open Source Intelligence), en kijken wat er op sociale media wordt gepost.” Het lukt vaak niet iedereen te herkennen. “Bijvoorbeeld bij de Maccabi Tel Aviv-rellen, daar is gebleken hoe lastig het is mensen te identificeren.”

De grens tussen vrijheid van meningsuiting en strafbare uitingen is dus afhankelijk van de context. Nijkerk adviseert altijd aangifte te doen, ook als je denkt dat het geen zin heeft.

Frans Timmermans gaat in elk geval aangifte doen omdat hij in een Amsterdams café werd belaagd. Tijdens een interview met RTL Nieuws werd de lijsttrekker van GroenLinks-PvdA benaderd door een gemaskerde man, die hem uitschold voor “vieze kankerhond” en “links hoerenkind”. Op videobeelden is te zien dat de man daarna naar buiten loopt en de Hitlergroet brengt.