In hartje Kampen, vlak bij de Bovenkerk, is boekhandel De Rank gevestigd. Wie de winkel binnenstapt, wordt direct getroffen door de sfeer. Her en der zitjes, mooie kleuren aan de muren, grote planten. Naast wanden vol boeken zijn er ook diverse schappen met andersoortige artikelen: mokken, platen, kaarsen en andere hebbedingen, vaak voorzien van een Bijbeltekst of een christelijk gedicht. Een wandcirkel –cirkelvormige plaat voor aan de muur– met de tekst ”Geloof hoop liefde”, een rompertje met de tekst ”Kind van God”, een broodplank met de tekst ”Vul dit huis met Uw glorie”.
Piet van Dorp. beeld Piet van Dorp
Het is een trend: de toename van cadeauartikelen –gifts, in jargon– in de christelijke boekhandel. Dat herkennen ook Piet van Dorp (68) en Wouter de Pater (54) van de Christelijke Boeken Centrale (CBC). Van Dorp is directeur van de CBC; De Pater werkt er als medewerker en runt daarnaast zelf boekhandel Het Boekpunt in Putten. De CBC is het distributiecentrum voor de christelijke boekhandel en verzorgt de aanvoer voor ongeveer 150 boekhandels in Nederland en België.
Harde cijfers zijn niet beschikbaar, maar wel zien ze om zich heen dat het aandeel gifts in de boekhandels die zij bedienen, toeneemt. „De hele markt is verschoven”, zegt Van Dorp. „Vroeger had je boekwinkels met 80 à 90 procent boeken, cd’s en wat kaarten. Zo’n vijftien jaar geleden ging dat veranderen.” Christelijke boekwinkels profileren zich ook anders: vaak noemen ze zich nu niet meer boekhandel maar boek- en cadeauwinkel.
De CBC ging voor een deel met de trend mee en levert nu ook gifts aan de aangesloten boekhandels. Van Dorp schat het aandeel gifts in de omzet van de CBC op 20 procent. In de opslagruimtes van het pand in Houten staan de verschillende cadeauartikelen hoog opgestapeld.
Wouter de Pater. beeld Wouter de Pater
Als reden voor de toename van het aantal gifts noemen beiden de terugloop van cd’s. Veel mensen hebben vanwege de opkomst van streamingsdiensten als Spotify en Familystream geen cd-speler meer, en de vraag naar cd’s nam dan ook sterk af. „Vroeger had ik 4 meter aan cd’s staan”, vertelt De Pater. „Nu liggen er nog maar een paar.”
Spelletjes
Voor de verdwijnende cd’s kwamen in de meeste boekhandels geen boeken, maar andersoortige artikelen terug. Zo ook bij De Rank in Kampen. „Rond 2017 liep de verkoop van cd’s erg terug”, vertelt winkelmanager Anouk Kanbier (48) aan een van de tafeltjes in haar ruime winkel. Voor de gelegenheid heeft ze er een dwarsdoorsnede van het cadeauaanbod van haar winkel neergelegd. Ze wijst op een wand die gevuld is met wandcirkels, kaarten en kaarsen. „Dit was voorheen enkel cd. Het gat dat ontstond, hebben we opgevuld met gifts.”
„Het is niet te doen om als boekhandel in deze tijd alleen nog boeken te verkopen”
Wouter de Pater, medewerker CBC en boekhandelaar
De keuze voor gifts betekent niet per se dat boekhandels minder boeken inslaan, weten de mannen bij de CBC. „Het boekenaanbod in de winkels is vaak hetzelfde gebleven”, zegt De Pater. Dit geldt ook voor De Rank. Wat de exacte cijfers zijn van de aantallen boeken die boekhandels door de jaren heen bij de CBC bestelden, is lastig te zeggen. De CBC houdt hiervan geen cijfers bij.
Ook financiën spelen een rol bij de keuze om cadeauartikelen aan het assortiment toe te voegen. Volgens De Pater is het „niet te doen” om als boekhandel in deze tijd alleen nog boeken te verkopen. „In mijn boekhandel verkopen we behalve boeken ook spelletjes. Als ik in plaats daarvan meer boeken ga aanbieden, red ik het niet.”
Financiën waren ook voor De Rank een reden om meer gifts te gaan verkopen. Hoewel de winkel bijna volledig op vrijwilligers draait en de opbrengst naar een goed doel gaat, moet er een bepaalde omzet gedraaid worden om rendabel te blijven. Kanbier schat in dat boeken 70 procent van de omzet uitmaken, gifts 30 procent.
Boekhandel De Rank in Kampen. beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
Als de cadeauartikelen zouden verdwijnen bij De Rank, valt de winkel niet direct om. „Maar er zouden minder mensen komen, ook voor de boeken.” Juist de combinatie van boeken en cadeauartikelen maakt dat de winkel een aantrekkelijke plek is, denkt Kanbier. „We willen alle nieuwe christelijke boeken hier hebben. Daarnaast proberen we, wat betreft gifts, steeds weer wat anders aan te bieden. Bijvoorbeeld een nieuw sieraad, iets voor jezelf of voor iemand anders.” Klanten waarderen dat gevarieerde assortiment, is haar indruk. „Ze zeggen vaak: Wat leuk, ik kan hier uren rondkijken.”
Kantoorartikelen
Kan het nog, een christelijke boekhandel runnen met amper cadeauartikelen? Ja, maar volgens De Pater, Van Dorp en Kanbier moet je die vooral in de Biblebelt zoeken. Boekhandel Van der Meijden, gevestigd in hartje Kesteren, bevestigt dat beeld. Cornelis van der Meijden (37) kwam tien jaar geleden in de boekhandel van zijn vader werken; een paar jaar geleden nam hij het stokje van hem over. In zijn kleine winkel enkele kantoorartikelen, wat souvenirs en boeken, heel veel boeken.
Cornelis van der Meijden. beeld RD, Anton Dommerholt
Het leeuwendeel van de omzet komt dan ook van boeken, vertelt Van der Meijden in zijn kleine kantoor achter de winkel: 80 procent. Dat hij ook kantoorartikelen verkoopt, heeft te maken met de locatie van de winkel. „We zitten in een dorp, dus dan is het voor de klanten fijn dat ze ook voor een schrift of een pen bij ons terechtkunnen.”
In het verleden verkocht de winkel spullen voor in huis, zoals mokken of borden, maar dat assortiment verdween langzaam. Hetzelfde geldt voor cd’s: daarvan had Van der Meijden er flink wat staan, tegenwoordig zijn er nog slechts enkele in zijn winkel te vinden. Ook spellen had hij korte tijd in het assortiment. Daar viel echter niet genoeg op te verdienen, geeft Van der Meijden aan.
„Ik zeg vaak: Schoenmaker, blijf bij je leest”
Cornelis van der Meijden, eigenaar boekhandel Van der Meijden in Kesteren
Cadeauartikelen zie je in de winkel in Kesteren maar weinig. Dat is een bewuste keuze van Van der Meijden. „Ik zeg vaak: Schoenmaker, blijf bij je leest. Als je met boeken goed de kost kunt verdienen, moet je dat blijven doen, en niet alles eromheen gaan verkopen wat andere winkels ook hebben.”
Het is ook wezenlijk iets anders: een gift verkopen of een boek. Kanbier, die beide doet, merkt dat ze voor de verkoop van gifts andere vaardigheden nodig heeft. Boeken verkopen vraagt veel leeswerk, gifts verkopen vraagt vooruitlopen op trends. „Steeds zorgen dat je de eerste bent.” Zij en haar team ontwikkelen in samenwerking met Byblos –een samenwerkingsverband van meer dan dertig christelijke boekhandels– ook zelf gifts, die in diverse christelijke boekhandels worden verkocht.
Volgens De Pater van de CBC kan een boekhandelaar zich met een divers assortiment, waar ook gifts in zitten, beter onderscheiden. „Daarmee wordt een boekhandel aantrekkelijker.” Daarnaast heeft een handelaar meer mogelijkheden met de prijs van een gift dan met die van een boek. Op boeken zijn vaste prijzen van toepassing, met vaste marges. Kanbier geeft aan dat je zelf inderdaad wat meer ruimte hebt om de prijs van een gift te bepalen. De afzetmarkt is echter kleiner, en als een artikel uit het buitenland komt –veel gifts komen uit de Verenigde Staten– gelden er invoerrechten. „Het is dus best een kunst om op christelijke gifts een fatsoenlijke marge te creëren.”
Amerikaans
Dat de cadeauartikelen in veel gevallen van de andere kant van de oceaan komen, is vaak wel te zien aan de voor Nederlandse begrippen Amerikaans aandoende teksten. Niet altijd sluit de presentatie voldoende aan op de belevingswereld van de klanten van De Rank, variërend van evangelisch tot de Gereformeerde Gemeenten. Om die reden sneuvelt er ook weleens een idee. Kanbier: „Op een mok stond bijvoorbeeld ”All I Need Today is A Little Bit of Coffee & A Whole Lot of Jesus”. Dat vond ik niet zo gepast, omdat Jezus met koffie vergeleken wordt.”
Ze kan zich voorstellen dat de taal en sfeer van de artikelen niet bij elke reformatorische christen zullen passen. Daarom verkoopt ze bewust ook artikelen waarbij gebruikgemaakt wordt van de Statenvertaling.
Teksten op gifts zijn doorgaans evangelisch getint
Precies op het punt van identiteit zit een van de grootste bezwaren voor Van der Meijden. Zijn boekhandel bedient de rechterflank van de gereformeerde gezindte; teksten op de gifts zijn doorgaans evangelisch getint. „We zijn terughoudend met andere vertalingen dan de Statenvertaling. Daarin wil ik onze identiteit behouden.”
Bovendien heeft hij er persoonlijk moeite mee om overal Bijbelteksten op te zetten, ook als die wel in de Statenvertaling zouden zijn. „Het gaat om de Bijbel. Daar moeten we het heilige van blijven inzien. Een tekst wordt snel uit zijn verband gerukt. Hij kan ook verkeerd gebruikt worden. Tegelijk is dit hoe ik er persoonlijk naar kijk; ik wil deze mening niemand opleggen.”
Kanbier, die theologie studeerde, erkent ook dat een Bijbeltekst op een cadeauartikel vaak uit de context gehaald is. „Persoonlijk heb ik daar een hekel aan. Ik vind dat het vaak Gods Woord tekort doet. Tegelijk geloof ik dat God op Zijn manier met die tekst en de persoon die het koopt aan de slag gaat.”
Van der Meijden heeft begrip voor christelijke winkels die in het assortiment een andere keuze maken dan hij en wel in grote aantallen cadeauartikelen verkopen. Zeker als die het financieel niet redden met de verkoop van enkel of voornamelijk boeken. „Wij zitten in een luxe omgeving voor een boekhandel. Er zijn veel kerken in de buurt. Als er iemand wordt gedoopt, geven ze een boek. Met trouwen geven ze een boek. Met verjaardagen enzovoorts. Ik zit hier gewoon heel goed. Ik kan me voorstellen dat een christelijke boekhandel in een grote stad andere keuzes moet maken.”
Boekhandel Van der Meijden in Kesteren. beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
beeld RD, Anton Dommerholt
Zijn klanten weten dat ze bij hem vooral boeken aantreffen, en zijn daar tevreden mee. Heel soms komt er iemand binnen die een cadeau zoekt. Van der Meijden: „Die verwijs ik dan door naar de christelijke boek- en cadeauwinkel in Veenendaal.”
Mocht het aandeel boeken dat wordt verkocht wel naar beneden gaan, dan sluit hij niet uit dat ook hij meer cadeauartikelen gaat verkopen. „Als het moet, dan moet het.”
Vrome frutsels
Op dit moment verkoopt Van der Meijden behalve boeken wel veel kaarten, een genre dat de mannen van de CBC ook al noemden vanwege de populariteit. Om die naar iemand te versturen, maar ook om in je huis op een standaard te zetten. In het aanbod kaarten overlappen De Rank en Boekhandel Van der Meijden elkaar: in beide winkels is eenzelfde soort kaarten te vinden, al is het assortiment in De Rank veel groter.
Binnen de boekenwereld wordt soms wat denigrerend gekeken naar de „vrome frutsels”. Van Dorp en De Pater van de CBC verschillen hierover van mening. Van Dorp zou het liefst speciaalzaken zien, waarin alleen boeken worden verkocht. „Ik hecht persoonlijk meer aan kennisoverdracht, maar ben er ook van overtuigd dat boekwinkels voldoende inkomsten moeten hebben om te kunnen blijven bestaan.” Ook De Pater geeft aan dat het voor een boekhandel vaak pure noodzaak is om andere artikelen te gaan verkopen. „Als handelaar wil je dat een klant bij jou kan slagen. Bovendien: als ze voor een cadeau de winkel bezoeken, komen ze een andere keer misschien terug voor een boek.”
„Cadeauartikelen zijn praktische en laagdrempelige manieren om het geloof in het dagelijks leven zichtbaar te maken”
Anouk Kanbier, winkelmanager boek- en cadeauwinkel De Rank in Kampen
Kanbier, die jarenlang in een boekenzaak in Zwolle werkte, wordt fel als het hierover gaat. Ze wijst op de gifts met Bijbelteksten die uitgestald voor haar op de tafel liggen. „Voor mij zijn gifts een onmisbaar onderdeel van het geloofsleven. Boeken zijn fantastisch voor verdieping. We hebben geleerd dat het geloof uit het gehoor is. Maar niet iedereen leest nog een boek. Cadeauartikelen zijn praktische en laagdrempelige manieren om het geloof in het dagelijks leven zichtbaar te maken. Ze zijn aanraakbaar, voelbaar, leesbaar. Met al je zintuigen kun je het geloof beleven. Als iemand hier geen boek koopt maar een mooie kaart die in het huis gezet wordt, dan heb ik daar geen pijn in mijn buik van.”
Belangrijk voor boekhandelaar Van der Meijden is de toegevoegde waarde van een gift. Iets wat alleen ter decoratie dient, zal hij niet snel in zijn winkel verkopen. Anders ligt dat bij producten die de christelijke opvoeding kunnen ondersteunen, zoals de Bijbelkaarten van de GBS. „Als de reformatorische uitgevers meer van dat soort producten gaan uitgeven, moet ik ze wel hebben.”
Volgens De Pater gaat het erom dat je je eigen talenten inzet, of je als boekhandel nu cadeauartikelen in je assortiment hebt of niet. „Je moet dienstbaar zijn aan de ander. Het gaat erom dat God je gebruikt op de plek waar jij gesteld bent. Dat je daar gezegend wordt. Of een klant dan de winkel verlaat met een puzzel of met een boek, dat maakt niet zoveel uit. Het is niet aan mij om te beoordelen hoe God moet werken.”