‘Zou het kunnen dat niet de moeder monsterlijk is, maar het moederschap zelf?”, vraagt de Belgische kunstjournalist Jozefien Van Beek zich af in het laatste hoofdstuk van een boekje dat deze week verschijnt. Ze vermengt in Monsterlijk Moederschap observaties over moederschap in de beeldende kunsten, literatuur én films met persoonlijke ontboezemingen.

Zo blijkt Van Beek als tiener een horror- en slasherfanaat geweest te zijn, een filmgenre waarin moederfiguren traditioneel niet alleen gruwel- maar ook psychoanalysemateriaal opleveren. Dat heeft er mee te maken dat veel thriller- en horrorregisseurs vanaf het midden van de vorige eeuw gefascineerd waren door de theorieën van Freud – iets wat ze trouwens nog steeds af en toe zijn, zie deze recensie van Eddington. Talloze iconische thriller- en horrorpsychopaten zijn het resultaat van moeders die hun kinderen niet de ruimte gaven om gezond volwassenen te worden. Van de controlerende Norma Bates in Psycho (1960) of de fanatiek religieuze moeder van Carrie (1978) tot de moorddadige Pamela Voorhees, die met haar obsessief beschermende gedrag het monster van de Friday the 13th-franchise creëerde.

In andere hoofdstukken mijmert Van Beek over andersoortige, soms recente ‘monsterlijke’ moederfiguren in de kunsten. Zoals de verbitterde Rose in boekverfilming Hot Milk. Haar emotionele chantage zorgt er dan wel niet voor dat haar dochter een psychopaat wordt, de twintiger moet een behoorlijk radicale actie ondernemen om los te breken. En dan zijn er nog de vele moeders die als ‘monsterlijk’ worden gezien omdat ze juist té liefdevol zijn (Rosemary’s Baby, 1968) of té afwezig (The Lost Daughter, 2021).

Van Beek worstelt ook met het moederschap na haar eerste kind – de borstvoeding komt niet op gang en ze komt amper het huis uit omdat ze vreest hem niet in het openbaar te kunnen troosten. Door die ervaring, maar ook door films als Tully (2018) – over de tot waanzin drijvende vermoeidheid na de komst van een derde kind – belandt ze bij de vraag: wat is het meest monsterlijk, de moeder of het moederschap? Zelf geeft ze geen expliciet antwoord op haar retorische vraag. Al zijn de vele werken die ze opsomt over de tegenstrijdige en duistere kanten van het moederschap veelzeggend.

Wie kijkt naar opvallende filmmoeders die dit jaar op de Nederlandse schermen te zien zijn, merkt dat meer (vrouwelijke) filmmakers zich deze vraag stellen én een duidelijk antwoord geven. Zo verscheen in januari het geestige Nightbitch, een film die Van Beek ook aanstipt. Hierin merkt kunstenaar Amy, die na het krijgen van een kind verveeld thuiszit, dat ze letterlijk in een monster verandert. Ze begint een vacht te krijgen en te snakken naar rauw vlees. Maar dit najaar komt ook Die, My Love uit waarin Jennifer Lawrence met een slagersmes door de tuin tijgert en langzaam de grip op de realiteit verliest doordat ze dagenlang alleen in een afgelegen huis zit met een baby. Ze belandt in een heftig post-partumdepressie. En dan is er nog het claustrofobische If I Had Legs I’d Kick You waarin de camera vaak lijkt vastgelijmd op het gezicht van Rose Byrne, die zich door de dagen ploetert terwijl haar zieke kind – dat buiten beeld blijft – met zijn voortdurende nood aan aandacht de zuurstof uit haar leven en ieder frame zuigt.

Allemaal moederfiguren die niet verlangen om de levens van hun kinderen te controleren of Freud te behagen, maar er simpelweg een eigen leven naast het moederschap op na willen houden.

Sabeth Snijders

is filmredacteur.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.