Dankzij een chip die onder het netvlies wordt geplaatst, kan de meerderheid van de mensen die door netvliesveroudering vrijwel blind zijn geworden weer letters en cijfers herkennen. Dat concluderen onderzoekers in het New England Journal of Medicine, na het testen van het implantaat bij 38 patiënten in zeventien Europese ziekenhuizen.

De chip wordt onderzocht bij mensen met een gevorderde vorm van de zogenoemde droge leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), de meestvoorkomende vorm van niet te behandelen blindheid. De aandoening treft vooral mensen boven de zestig en komt wereldwijd naar schatting bij vijf miljoen mensen voor. De ziekte is momenteel niet te genezen en met de chip is er voor het eerst sprake van herstel van het zicht.

Bij LMD raakt het centrale deel van het netvlies, de gele vlek, langzaam beschadigd. In dit gebied liggen de meeste fotoreceptoren. Dat zijn de licht- en kleurgevoelige kegeltjes en staafjes die licht omzetten in elektrische signalen die vervolgens via zenuwcellen in de hersenen worden verwerkt tot beelden. Als deze cellen afsterven, valt het scherpe zicht in het midden van het gezichtsveld weg, waardoor het steeds moeilijker wordt om gezichten, letters of kleine details te herkennen.

Trainingstraject

Om dat verlies gedeeltelijk te herstellen, proberen de onderzoekers de lichtgevoelige cellen te vervangen met een microchip. Het draadloze implantaat is slechts twee millimeter lang en breed en wordt onder het beschadigde netvlies geplaatst. Het bevat bijna die infrarood licht omzetten in elektrische prikkels – vergelijkbaar met hoe fotoreceptoren dat doen.

Het infrarode licht komt van een camera op een speciale bril. Die legt de omgeving vast, zet het beeld om in infrarood licht en projecteert het rechtstreeks op de chip. Na een trainingstraject kunnen patiënten met behulp van een kleine afstandsbediening zelf de helderheid en scherpte instellen, zegt netvlieschirurg Koen van Overdam van het Erasmus MC in Rotterdam, die bij de studie betrokken was. „Gebruikers leren contrastrijke vormen herkennen, en oog- en hoofdbewegingen coördineren om het kunstmatige en natuurlijke zicht te combineren.”

De Nederlandse patiënt met de speciale bril. Die projecteert infrarood licht rechtstreeks op de geïmplanteerde chip.

Zoom in

Overdam bracht drie jaar geleden een chip aan bij een Nederlandse patiënt. „Na de geslaagde operatie kon de patiënt weer lezen en de tijd van zijn wekker aflezen.” In totaal zagen de onderzoekers bij 26 van de 38 deelnemers een klinische verbetering: gemiddeld konden ze vijf regels verder lezen op een standaard oogtest.

Bij ongeveer de helft van de patiënten leidde het inbrengen van de chip tot bijwerkingen. Meestal ging het om een hoge oogdruk, maar bij sommigen ontstonden er scheurtjes aan de rand van het netvlies, of liet het netvlies los. De meeste klachten verdwenen binnen twee maanden, zegt Van Overdam. „Bovendien weten we dat het implantaat minstens vier jaar goed blijft functioneren, zonder verlies van signaalsterkte of schade aan het netvlies.”

Betere resolutie

Twee derde van de patiënten is tevreden of zeer tevreden over hun implantaat. Toch gebruikt de Nederlandse patiënt het systeem niet meer dagelijks, zegt Van Overdam. Hij vond het soms lastig te gebruiken. „Het nut hangt sterk af van iemands levensstijl. Iemand die graag leest zal meer profiteren van een hersteld centraal gezichtsveld dan iemand die vooral buiten actief is.”

Het beeld dat de chip ‘ziet’ is nu nog zwart-wit en de resolutie beperkt: patiënten zijn nog altijd slechtziend en kunnen bijvoorbeeld niet vloeiend lezen. De onderzoekers werken aan nieuwe versies van het systeem, met een hogere resolutie, een gebruiksvriendelijkere bril en een groter gezichtsveld. „Dat kunnen we bereiken met grotere implantaten of door meerdere chips naast elkaar te plaatsen”, zegt hij. „Daarnaast onderzoeken we hoe kunstmatige intelligentie de beelden verder kan verbeteren. Ook kijken we naar toepassingen bij andere netvliesaandoeningen waarbij de fotoreceptoren verloren zijn gegaan maar de zenuwcellen in het netvlies nog intact zijn.”

Science Corporation, het Amerikaanse bedrijf dat het implantaat ontwikkelde en het onderzoek financierde, heeft het ontwerp inmiddels ingediend voor Europese goedkeuring. „De verwachting is dat het systeem volgend jaar wordt goedgekeurd”, zegt Van Overdam. „In Nederland wordt gekeken of het in een vergoedingsprogramma kan worden opgenomen, zodat ook patiënten buiten onderzoeksverband behandeld kunnen worden.”

Schrijf je in voor de nieuwsbrief NRC Wetenschap

Inschrijven
Uitschrijven

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.