ANPHet SBS6-debat in 2023

NOS Nieuws•vandaag, 16:49

  • Marleen de Rooy

    politiek verslaggever

  • Marleen de Rooy

    politiek verslaggever

Wie vertrouw je de sleutels van het Torentje toe? Wie wil je de formatie zien leiden? Uit eerdere grootschalige kiezersonderzoeken blijkt dat veel kiezers in de laatste dagen voor de verkiezingen hun stem laten afhangen van de leiderschapsvraag.

Partijen weten dat, en gebruiken de laatste dagen van de campagne om kiezers ervan te overtuigen dat hun lijsttrekker een goede leider zou zijn. Een grote kans daarvoor hebben ze vanavond, bij het verkiezingsdebat van SBS6. Dat is ook het eerste grote debat waar PVV-leider Wilders aan deelneemt.

De positie van Wilders maakt deze campagne tot nu toe heel ingewikkeld. Hij staat bovenaan in de peilingen, toch lijkt het vrijwel zeker dat de PVV niet gaat meeregeren omdat eigenlijk alleen JA21, Forum voor Democratie en BBB daar zin in hebben; haast alle andere partijen sluiten de PVV nu uit.

Premierspost open

Heel wat partijleiders azen dus op de premierspost. Wat daarbij meespeelt is dat de zittende premier, de partijloze Schoof, niet meedoet aan de verkiezingen. Het feit dat er niemand meedoet die op basis van ervaring in het Torentje de zogenoemde premierbonus krijgt, maakt deze campagne extra onvoorspelbaar.

Alle partijen hebben zo hun eigen strategie om het Torentje te bereiken. Frans Timmermans (GroenLinks/PvdA) zegt dat hij de enige is die ervoor kan zorgen dat er een kabinet over links komt. Maar je ziet hem de afgelopen dagen ook op een wat meer verbindende toon spreken. Hij benadrukt bijvoorbeeld hoe hij in Brussel heeft samengewerkt met links en rechts.

Henri Bontenbal (CDA) vindt juist dat leiderschap vanuit het midden nodig is, om verdere polarisatie tussen links en rechts tegen te gaan. Nederland heeft stabiliteit en verbinding nodig, is zijn verhaal.

Dilan Yesilgöz van de VVD probeert in deze fase vooral om twijfelende PVV-kiezers naar zich toe te trekken. Door uit te leggen dat Wilders toch niet gaat regeren, en de VVD hét rechtse alternatief is. De partij hoopt daarbij ook dat veel zwevende kiezers “toch gewoon” weer bij de VVD terechtkomen.

Rob Jetten (D66) riep zaterdag in een volle zaal dat zijn partij misschien wel de grootse partij van Nederland kan worden. Met een verhaal over optimisme en wat wél kan, probeert hij in de laatste fase van de campagne nog zwevende kiezers aan zich te binden.

Debat met Wilders

Wat bij al deze campagneteams in elk geval te horen is, is dat ze de kiezer willen laten zien dat ze Wilders in het debat aankunnen. Dat moet die kiezer overtuigen van hun leiderschap. Bij het SBS-debat krijgt een aantal van hen (Timmermans, Bontenbal en Yesilgöz) daarvoor dus de eerste kans.

Het vorige SBS-debat, twee jaar geleden, werd een bepalend moment in de campagne. Een vrouw uit het publiek stelde een vraag over het afschaffen van het eigen risico en viel daarbij uit naar Timmermans. Ook Wilders viel Timmermans aan, ook op het feit dat hij nog wachtgeld kreeg van de Europese Unie. Later bleek de vrouw overigens een PVV-aanhanger te zijn.

Van de PVV hebben we deze campagne nog weinig gezien. Er zijn weinig posters en campagnespotjes en Wilders heeft zich tot nu toe ook nog weinig in beeld getoond, zeker nadat hij zijn campagne eerder deze maand opschortte nadat bleek dat een Belgische terreurcel hem als doelwit zag.

Kiezer op drift

Verwachting is dat het vanavond veel over migratie zal gaan. Wilders zal te horen krijgen van de anderen dat hij na de vorige verkiezingen de macht in handen had – zeker op dat gebied – maar dat hij niets heeft bereikt en is weggelopen.

Het zou goed kunnen dat de PVV er daarom voor kiest om zich relatief constructief op stellen tijdens het debat. Ook bij de vorige campagne sloeg Wilders een ogenschijnlijk mildere toon aan. Het leidde ertoe dat de PVV in de laatste dagen voor de verkiezingen enorme sprongen maakte in de peilingen.

Wat in ieder geval bij alle campagneteams te horen is: de kiezer is op drift, dus de uitslag kan nog alle kanten op. Maar na het weekend is de trend moeilijk nog te keren. Juist daarom zijn de momenten nu nog zo bepalend.