ReutersVicepresident Vance met naast hem (in pak) gezanten Witkoff en Kushner, bij een speech in Israël

NOS Nieuws•vandaag, 17:01

  • Sander van Hoorn

    verslaggever

  • Sander van Hoorn

    verslaggever

“Ik kom niet naar Israël om op een kleuter te passen”, zei de Amerikaanse vicepresident JD Vance tijdens zijn bezoek aan Israël. En toch wisten ze het in Israël zeker: dat was precies wat hij kwam doen, net als de andere Amerikaanse topdiplomaten die de afgelopen week in Israël waren.

De analyse in Israël was dat Netanyahu een kleuter is die door de Amerikanen niet wordt vertrouwd, omdat hij zo weer Gaza kan aanvallen en het staakt-het-vuren op het spel kan zetten.

Een week lang volgden de gezanten Steve Witkoff en Jared Kushner, vicepresident Vance en minister Marco Rubio van Buitenlandse Zaken elkaar op. Ze openden een commandocentrum in de buurt van de Gazastrook, van waaruit onder andere Amerikanen het staakt-het-vuren bewaken. Ook hadden ze een strengere toon met veel minder diplomatiek taalgebruik. Het is een contrast met de afgelopen decennia waarin Amerika de wapens leverde, politieke dekking in de VN gaf en Israël zijn gang liet gaan.

Onder curatele

“We staan onder curatele”, was het algemene oordeel in Israël, maar of het Amerikaanse beleid ook echt anders is, daar zijn ze nog niet over uit. In Palestijnse kringen wordt daar breed aan getwijfeld, omdat de bezetting van de Westelijke Jordaanoever bijvoorbeeld niet door Trump aan banden wordt gelegd. Ook gingen al die Amerikanen die in Israël waren niet op bezoek bij de Palestijnse president.

De rechtse oppositie in Israël probeerde de Amerikanen nog te trollen. Nadat Trump had gezegd dat Israël de Westelijke Jordaanoever niet mag annexeren, nam het Israëlische parlement bijna een motie aan die juist dat zou doen. “Een stunt”, zo legde het bureau van premier Netanyahu het uit, ook al hadden veel parlementariërs van zijn partij voor gestemd. Het onverbloemde oordeel van Vance: “Een behoorlijk stomme stunt.” De vicepresident drukte zich opnieuw niet erg diplomatiek uit. Vroeger zou dat veel voorzichtiger zijn gegaan.

Verraad van Netanyahu

In Israël heerst het brede gevoel dat Netanyahu de curatele over zichzelf heeft afgeroepen met de Israëlische aanval op kopstukken van Hamas in Qatar. Dat werd goed duidelijk aan de vooravond van het bezoek van Kushner en Witkoff, toen ze een interview gaven aan het tv-programma 60 minutes van de Amerikaanse zender CBS.

De aanval op Hamas in Qatar hebben ze ervaren als persoonlijk verraad van Netanyahu. En dus ligt die gebeurtenis misschien wel aan de basis van Trumps 20-puntenplan dat leidde tot het staakt-het-vuren. Kushner gebruikte zijn zakelijke contacten in de regio om de Arabische landen erachter te krijgen. Op de vraag in 60 minutes of dat geen belangenverstrengeling is, antwoordde hij: “Wat mensen belangenverstrengeling noemen, noemen Steve en ik ervaring en betrouwbare relaties. Zonder dat was deze deal er niet gekomen.”

Vrede als zakendeal

Ze beschouwen vrede in het Midden-Oosten als een zakendeal, met de taal en de omgangsvormen die daarbij horen. Ook de opvatting over hoe je dingen voor elkaar krijgt, verandert. Netanyahu las uiteindelijk onder druk van Trump excuses voor aan de emir van Qatar. De tekst was geschreven door Kushner en Witkoff.

Het 20-puntenplan, waarin veel nog niet is uitgewerkt, werd uiteindelijk door een grote groep landen gesteund, ook door Nederland, misschien juist omdat de taal vaag was. Problemen los je gaandeweg op, stelde Vance, en als we toekomen aan vragen over bijvoorbeeld het definitieve bestuur in Gaza, dan zijn we al heel ver gekomen. “Heb een beetje vertrouwen”.

Vooral aan Palestijnse kant wordt de vraag gesteld waar het (internationaal) recht en rechtvaardigheid zijn gebleven. Op een persconferentie van de Amerikaanse minister Rubio werd duidelijk dat voor hem de belangen van Israël voorop staan. Hij zei dat Hamas zich nog niet volledig houdt aan het staakt-het-vuren. Daarbij vond hij het kennelijk geen punt dat Israël nog niet voldoende hulp binnenlaat.

En toch: Trump en Vance toonden deze week juist weer begrip voor de problemen van Hamas om bij alle dode gijzelaars te komen die nog onder het puin liggen.

Diplomatenwet genegeerd

Een oude diplomatenwet is dat een compromis goed is als het door beide partijen als winst kan worden uitgelegd. Nu geldt eerder het omgekeerde, maar ook dat lijkt de Amerikanen niet te deren. Kushner in 60 minutes: “En toen moesten we opeens dingen opschrijven om recht te doen aan die stomme woordspelletjes die iedereen in de regio zo gewend is om te spelen.”

De andere taal wordt aan beide kanten opgemerkt. En het heeft nu al meer effect dan de standaard diplomatieke mantra’s als “dat is niet behulpzaam voor het vredesproces” en “dat is een gevaar voor de tweestatenoplossing”. De vraag blijft of het voldoende is.