Als de verkiezingsuitslag anders is dan de slotpeiling wordt al snel geconcludeerd dat peilers ‘iets hebben gemist’, ‘ernaast zaten’ of ‘het fout hadden’. Niet terecht, want een peiling is geen voorspelling. Ook de slotpeiling niet. Want zelfs in die laatste paar uur kan er van alles gebeuren.

Tot het laatst zweven

Veel mensen beslissen namelijk pas op het allerlaatste moment wat ze gaan stemmen. Vorige week zweefde bijna de helft (47 procent) van de mensen die wilden stemmen nog. Veel mensen geven bij de peiling wel een voorkeur, maar hebben daarnaast ook nog een of meer andere partijen in hun hoofd.

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen besliste 1 op de 5 kiezers (18 procent) pas op verkiezingsdag of de dag ervoor. 4 procent maakte de keuze zelfs pas in het stemhokje.

PVV vorige keer flink hoger

Een deel van de mensen kiest op het laatste moment alsnog voor een andere partij dan die in de slotpeiling nog hun voorkeur had. In 2023 zag je het effect hiervan bijvoorbeeld bij de PVV.

Die partij kreeg er in 1 week 10 zetels bij in de peiling, en scoorde een dag later bij de verkiezingen vervolgens nog hoger. Een kwart van de PVV-stemmers besliste toen pas in de laatste week.

Je hebt onze overige cookies (nog) niet geaccepteerd.

Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de overige cookies.

Wijzig cookiesStrategische keuze

Een van de redenen dat mensen laat beslissen, is omdat ze overwegen strategisch te stemmen. Bijna 3 op de 10 (28 procent) kiezers zeggen dat deze verkiezingen te willen doen. Zij stemmen niet op hun favoriete partij, maar op een andere, bijvoorbeeld om een coalitie mogelijk te maken, of om te voorkomen dat een bepaalde partij de grootste wordt.

Het kan zo zijn dat mensen in de peiling zeggen wat ze het liefst zouden stemmen, maar op het laatste moment toch nog een andere, tactische keuze maken.

Uitlegvideo: strategisch stemmen, moet je dat doen?Opkomst blijft onvoorspelbaar

Wíe uiteindelijk gaat stemmen, is minstens zo belangrijk als wát mensen zeggen te gaan stemmen. Niet iedereen die meedoet aan een peiling komt op verkiezingsdag ook echt opdagen. En andersom: sommige mensen die eerder zeiden niet te gaan, besluiten tóch te stemmen.

Om het nog lastiger te maken: het kan ook nog uitmaken welke groepen dat zijn. Jongeren, ouderen, teleurgestelde kiezers of juist trouwe partijaanhangers kunnen de uitslag allemaal op hun eigen manier beïnvloeden. Uit de laatste zetelpeiling van EenVandaag en Verian blijkt dat de PVV, net als in 2023, het meest kan profiteren van een hogere opkomst.

Peiling is schatting

Bovenop de veranderingen die op het laatste moment nog kunnen plaatsvinden, komt ook nog dat een peiling sowieso geen echte verkiezing is. Mensen die meedoen vormen een zo goed mogelijke afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Als bepaalde groepen over- of ondervertegenwoordigd zijn, worden die groepen gecorrigeerd.

En het proces van de zetelverdeling wordt zo goed mogelijk nagebootst: percentages worden vertaald in zetels, inclusief de verdeling van restzetels. Maar omdat we niet alle stemgerechtigden ondervragen, blijft een peiling altijd een schatting.

Marges en restzetels

Daardoor zit er altijd wat onzekerheid in een peiling. Het CDA staat in de laatste peiling bijvoorbeeld op 23 zetels, maar dat kunnen er ‘in het echt’ zomaar ook 21 zijn, of 24. En 50PLUS staat op 1, maar het kunnen er ook 0 of 2 zijn.

En dan speelt ook nog mee dat percentages in het onderzoek worden verrekend tot zetels. Als een partij iets hoger of lager wordt ingeschat, kan dat ook effect hebben op de verdeling van restzetels.

Wat je er wél aan hebt

Je zou bijna denken, wat heb je dan aan peilingen? Veel, ondanks dat het geen voorspelling is. Peilingen geven een beeld van de verhoudingen op het moment van onderzoek, en geven inzicht in de trends. Zo leek de overwinning van de PVV in 2023 een verrassing, maar was de stijgende trend al goed te zien in de peilingen.

Ook geven ze een goed beeld van het grotere geheel. Zo was bij de vorige verkiezingen duidelijk dat NSC uit het niets groot zou worden. Nu staat NSC er juist helemaal niet goed voor en is het CDA juist een stuk populairder dan toen.

Waardevol hulpmiddel

De slotpeiling is dus, zelfs vlak voor de verkiezingen, niet bedoeld om te voorspellen wie wint. Een combinatie van opkomst, onzekerheid en actuele gebeurtenissen in de campagne maken dat de verkiezingsuitslag zomaar anders kan zijn dan de slotpeiling.

Zetelpeilingen geven inzicht in trends en het grote plaatje, en controleren zo aannames en meningen van opiniemakers. Zo kan een slotpeiling voor media en kiezers toch heel waardevol zijn, zolang je er maar op de juiste manier naar kijkt.

Twijfel je nog over op welke partij je morgen gaat stemmen? Kijk dan hieronder het EenVandaag Verkiezingsdebat terug

Kijk terug: het EenVandaag VerkiezingsdebatJe hebt onze overige cookies (nog) niet geaccepteerd.

Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de overige cookies.

Wijzig cookies