Tijdens het debat over wonen werden de verschillen tussen Timmermans, Yeşilgöz en Van der Plas duidelijk. Zo wil Timmermans de leegstand aanpakken door een boete in te voeren op leegstand. Als leegstand wordt verboden, levert dat volgens de GroenLinks-PvdA-leider direct 500.000 woningen op.
De VVD van Yeşilgöz wil de woningcrisis bestrijden door regels en procedures te schrappen. Daardoor wordt het volgens de liberalen eenvoudiger om zo veel mogelijk te bouwen. Timmermans wil ook de stikstofcrisis oplossen zodat er zoveel mogelijk woningen gebouwd kunnen worden. Hij wil dat doen door boeren – als het nodig is gedwongen – uit te kopen. Op die plek kan dan worden gebouwd, zegt Timmermans.
BBB-leider Van der Plas verzet zich met hand en tand tegen het verplicht uitkopen van boeren. Zij wil de stikstofcrisis aanpakken door de ondergrens voor stikstofuitstoot waar een vergunning voor nodig is, te verhogen. Zo kan er meer gebouwd worden.
Maar Timmermans denkt niet dat dit plan voor de rechter standhoudt. “Ik weet dat de rechter nee zal zeggen tegen dit plan. Dit lost niets op.” Yeşilgöz is net als Van der Plas ook geen voorstander van het verplicht uitkopen van boeren. “Ik denk niet dat het nodig is. Je kan samen met boeren kijken hoe je dit kan oplossen.”
Laatste kans voor partijleiders tijdens NOS Slotdebat: drie opvallende momenten:
Laatste kans voor partijleiders tijdens NOS Slotdebat: drie opvallende momenten
Het debat over de portemonnee van mensen was een klassieke strijd tussen links (Jimmy Dijk), rechts (Joost Eerdmans) en het midden (Eddy van Hijum). Volgens SP-leider Dijk is het niet te verkroppen dat 115.000 kinderen in armoede leven, terwijl de ‘rijkste 19 Nederlanders meer dan de helft van de rest van Nederland’ hebben.
Wat de SP betreft worden de rijkste Nederlanders zwaarder belast, om de armste mensen te helpen. Daarin verweet hij Van Hijum dat het vorige kabinet, waar NSC deel van uitmaakte, daar te weinig voor heeft gedaan. Volgens Van Hijum heeft NSC juist heel veel gedaan, waaronder het verhogen van de uitkeringen, waardoor de armoede tot ‘een historisch laag niveau’ is gedaald.
Moet de PVV leden hebben? Steeds meer partijen willen dat. Wilders reageert: (tekst gaat verder onder video)
Eerdmans werd aangevallen omdat uit de doorrekening van het programma van JA21 blijkt dat de armoede toeneemt als de plannen van die partij worden uitgevoerd. Maar wat Eerdmans betreft doet zijn partij juist het tegenovergestelde door de belastingen te verlagen.
Ook over de zorgkosten liepen de ideeën, vooral tussen JA21 en de SP ver uiteen. De SP wil het eigen risico afschaffen, JA21 wil het juist verhogen. “We moeten de stijging van de zorgkosten afremmen”, aldus Eerdmans. “De kosten worden onhoudbaar.” SP-leider Dijk beet daarop Eerdmans toe dat het verhogen van het eigen risico er niet voor zorgt dat mensen minder ziek worden.
Migratie en asiel
PVV-leider Wilders wil nul migranten toelaten zegt hij bij het debat over asiel en migratie. “Het zal een grote nul zijn”, zegt Wilders op de vraag of dat ook geldt voor arbeidsmigranten. BBB-leider Van der Plas wil wel arbeidsmigranten toelaten in Nederland. Volgens de Van der Plas is dat onder meer nodig om alle pakketjes bij mensen thuis te laten bezorgen. “Dan zullen we wel arbeidsmigranten nodig hebben.”
Ze krijgt bijval van D66-leider Jetten, die is voor stevige sturing op het toelaten van arbeidsmigranten. “Nederland kan niet zonder arbeidsmigranten. Ik wil dat het kabinet daar meer sturing aan gaan geven. Haal vakmensen naar Nederland voor ASML, voor de financiële sector en voor het bouwen van huizen.”
Wilders reageert door te zeggen dat ‘Nederland bezwijkt onder de migranten’. Jetten zegt dat Nederland niet nog vier jaar naar het chagrijn van Wilders wil luisteren. Wilders reageert gebeten en zegt dat Jetten ‘een soort Wildersobsessie heeft’. “U moet morgen naar de huisarts, want dit is niet gezond.”
Veiligheid en defensie
‘Hopeloos naïef’, noemt Henri Bontenbal de SP als het gaat om defensie. De SP wil zich niet vastpinnen op de nieuwe NAVO-norm van 3,5 procent, waardoor er ieder jaar miljarden extra naar defensie moeten. Volgens SP-leider Dijk is dat een ‘Trump-norm’ en gaat het ten koste van de verzorgingsstaat, maar volgens Bontenbal is het onontkoombaar.
Daarin vond Bontenbal VVD-leider Yeşilgöz aan zijn zijde. “Zonder veiligheid heb je niets”, hield zij Dijk voor. Net als het CDA ziet de VVD wil de VVD bezuinigen op de overheid en op de zorg, ‘zelfs al hadden we het geld niet nodig voor defensie’.
Lees ook Grote verschuiving in laatste peilingen: ‘Het is onvoorstelbaar spannend’
De harmonie tussen Yeşilgöz en Bontenbal verdween als sneeuw voor de zon toen de VVD-voorvrouw Bontenbal wilde dwingen tot een keuze voor links of centrumrechts in een nieuwe coalitie. “Mensen zijn dat spuug en spuugzat”, brieste Bontenbal. Volgens hem is de VVD vooral bezig met ‘spelletjes en tactiek’.
Klimaat en energie
Volgens Jetten hebben Nederlandse klimaatmaatregelen zin omdat het helpt voor schone lucht, het noodzakelijk is om internationaal een bijdrage te leveren, tegen bosbranden, maar ook om te zorgen dat er geen geld naar Poetin gaat voor Russisch gas. Maar JA21-leider Eerdmans, die zichzelf een klimaatrealist noemt, zijn de doelen te hoog en is er te veel dwang en drang. “Je komt tot een enorme rekening, het in onbetaalbaar en de effectiviteit is onduidelijk.” Volgens Eerdmans is de oplossing kernenergie.
NSC-leider Van Hijum vindt het ‘wel degelijk belangrijk om CO2 te reduceren’, maar ‘het klimaatbeleid van de afgelopen jaren is gespeend van alle realiteit’. Van Hijum wijst op de hoge energiebelasting, die de afgelopen tijd is verdubbeld.
De campagne zit erop, dit waren de opvallendste momenten: (tekst gaat verder onder video)
Jetten wil dat Nederland internationaal competitief wordt, door in te zetten op wind- en zonne-energie en ook op kerncentrales. Eerdmans vindt dat ‘Nederland het braafste jongetje van de klas is’. Diezelfde Eerdmans wil dat er straks weer naar gas wordt geboord in Groningen, als het veilig is voor Groningers. Volgens hem heeft de emotie overhand boven de ratio. “We hebben de negende gasbel van Europa. 300 miljard euro laten we zitten.”
Jetten: “Er zijn Groningers die al jaren niet thuis slapen, als we weer boren dan boort u het vertrouwen kapot van die Gronigers.”
Leiderschap en vertrouwen
Bontenbal, Timmermans en Wilders mochten het slotakkoord verzorgen over leiderschap en vertrouwen: het werd een politieke knokpartij. “We moeten een zwarte bladzijde in de Nederlandse politiek omslaan”, zei Bontenbal over de afgelopen jaren waarin de PVV de grootste was.
“We moeten het tijdperk-Wilders afsluiten. Haat is dominant geworden. Morgen hebben we de kans om een streep te trekken”, vulde Timmermans aan. Wilders op zijn beurt verweet Timmermans zijn traditionele kiezers verwaarloosd te hebben. “Wij hebben uw kiezers overgenomen omdat u te arrogant was om ze serieus te nemen.”
Ook Bontenbal kreeg de wind van voren toen Wilders hem toebeet homoseksuele jongeren in de steek te laten en ’tegen het joodse volk’ te zijn.
“Veel gebeurd in campagne, nu aan de kiezer’
“Dit was ’m dan. De campagne van 2025. Er is veel gebeurd”, zegt politiek verslaggever Fons Lambie. “De afwezigheid van Wilders, de grootste partij die weinig campagne voerde. De opkomst van D66, met Jetten die bleef stijgen in de peilingen. Op basis van de peilingen is geen voorspelling. Het is nu – eindelijk – aan de kiezer.”