Toen het Amsterdamse Rijksmuseum Tina Farifteh (Teheran, 1982) vroeg voor de 50ste editie van Document Nederland, moest ze daar wel even over nadenken. De foto-opdracht die het museum sinds 1975 jaarlijks geeft om een actueel maatschappelijk onderwerp in beeld te brengen, had dit jaar als thema asiel. Farifteh maakte eerder de installatie The Flood (2022), over de taal van rechts-populistische politici als ze het hebben over migratie, en de documentaire Kitten of Vluchteling (2023), over empathie met vluchtelingen – projecten waarmee ze respectievelijk de tweede en eerste prijs voor Storytelling won bij de Zilveren Camera. „.
Het waren twee dingen die haar toch deden besluiten de opdracht aan te nemen: „Als je deze tijd vergelijkt met toen ik zelf hiernaartoe kwam”, -Farifteh kwam in 1995 met haar moeder en broertje vanuit Iran naar Nederland in het kader van gezinshereniging –„was het asielsysteem ook niet perfect, maar het gesprek, het politieke discours was fatsoenlijker. Niemand die in je gezicht zei: rot op naar je eigen land. Nu is het harder, rechtser, schaamtelozer. Ik voelde de urgentie om deze absurde tijd vast te leggen. En wat ik belangrijk vind is dat mijn werk in de collectie van het Rijksmuseum, toch de schatkamer van Nederland, zal worden bewaard. Als mensen later willen weten hoe wij om zijn gegaan met mensen die om onze bescherming vroegen, dan heb ik daar op mijn manier een beeld van geschetst.”
Tina Farifteh: Portret van B. achter melkglas, 2025.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
Tina Farifteh: Slaapkamer van B. in ‘open camp’, Asielcomplex Ter Apel, 2025.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
Hoofdpersoon in de tentoonstelling is B., die na ruim vier maanden vreemdelingendetentie op Schiphol en een verblijf in Ter Apel nu in een azc zijn asielprocedure afwacht. Er is een video waarin B. in een interview van bijna twintig minuten vertelt over zijn ervaringen. Er zijn foto’s die Farifteh maakte op de verschillende locaties die ze bezocht; onder meer Schiphol en Ter Apel. Op een gigantisch videoscherm, zo’n 9 meter breed en 4 meter hoog, kijken alleen de ogen van B. de bezoeker aan. B. blijft verder anoniem. Er is wel een portret van hem, maar dat zit achter melkglas. Farifteh: „Die laag zal pas worden verwijderd als B. zich veilig voelt. Dat kan één jaar duren, maar ook tien, of twintig. Of het kan nooit gebeuren. In dat geval is afgesproken dat in ieder geval over 25 jaar zijn portret mag worden gezien.”
Tina Farifteh: film still B., 2025.
Screenshot
Zoom in
Karig en sober
In mijn zoektocht naar hoe dit onderwerp aan te pakken, zegt Farifteh, „ben ik gaan praten. Met asielzoekers, COA- en IND-medewerkers, advocaten, journalisten, ngo’s. Aan al die mensen heb ik dezelfde vraag gesteld: wat moeten we vastleggen, wat vind jij dat we moeten bewaren? In mijn andere werk keek ik meer vanuit metaperspectief, zoomde ik uit. Nu wilde ik inzoomen. Hoe zien die asielplekken eruit? Hoe voelt het om daar te zijn? In mijn onderzoek naar asielcomplex Ter Apel ben ik eerst met de auto langsgereden: wat zie je? Toen met de bus – ik zag mensen kijken: ben jij één van hen? Toen te voet”: wat ervaar je, als je daar aan komt lopen? Uiteindelijk heb ik nóg meer ingezoomd, op B.”
Tina Farifteh: Celdeuren met Nederlandse symbolen, Vreemdelingendetentie, Het Justitieel Complex Schiphol (JCS), 2025.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
Tina Farifteh: Strijkplank met de Nederlandse kaart, Vreemdelingendetentie, Het Justitieel Complex Schiphol (JCS), 2025.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
De foto’s die ze maakte, tonen een karige en sobere opvang, twee schmutzige bedden, afgebladderde muren, vieze ramen. Farifteh: „Het moet soberder, hoor ik sommige politici zeggen. Hoe dan? Alles wat er nu over asiel wordt gezegd, lijkt vaak zo weinig te maken te hebben met de realiteit. Mensen worden gedehumaniseerd, ik geef in elk geval één van hen een stem.”
B. vraagt in de video waarom hij in godsnaam gevangen wordt gezet als hij op Schiphol aankomt en daar vier maanden lang wordt vastgehouden. „Ben ik een crimineel?” „Waarom denken ze dat we gevaarlijk zijn?” Farifteh”: „Dat we hem opsloten toen hij om bescherming vroeg, heeft hem juist doodsbang gemaakt voor óns. En dan al die protesten tegen azc’s, de retoriek van sommige politici. Ik draai de blik om. Hij kijkt vanaf dat grote scherm naar ons. In plaats van te praten óver asielzoekers, lúisteren we naar hem, naar wat hij meemaakt en voelt en denkt. Ook over Nederland en de Nederlanders. Dit werk gaat daarmee niet alleen over hem, maar ook over ons.”
Nederland is nice, zegt B. in de video. Maar Nederland is geen paradise.
Document Nederland: Tina Farifteh fotografeert asiel. Van 1 november t/m 11 januari in het Rijkmuseum Amsterdam. Info: rijksmuseum.nl
Tina Farifteh: Vreemdelingendetentie Schiphol Buiten.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
Tina Farifteh: Open Camp Keuken.
Foto Tina Farifteh
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.