Jullie vragen worden beantwoord door woordvoerder Anita Pronk van de Kiesraad. Ook Arthur van Seccelen, die al jaren op stembureaus in Helmond werkt, en Simone Dekker, projectleider stemmen tellen bij de gemeente Den Haag, geven antwoord.
1. Welk systeem wordt er gebruikt voor het tellen?
Iedere gemeente heeft een of meerdere stembureaus. Een stembureau bestaat uit minimaal drie leden en maximaal zeven leden, van wie een de voorzitter is. Het stembureau telt vanaf 21.00 uur alle uitgebrachte stemmen. Soms krijgen ze daar hulp bij van extra tellers.
Gemeenten kunnen kiezen uit twee manieren van tellen: centraal en decentraal tellen, begint woordvoerder Pronk van de Kiesraad. “Bij een decentrale telling tel je op de woensdagavond in het stembureau, zowel op de partijen als op de kandidaten. Bij een centrale telling tel je op woensdagavond alleen op partijniveau. Dat is een voorlopige telling. En daarna tel je donderdag overdag op een centrale locatie alle lijsten nog een keer, en dan ook op kandidaatsniveau.”
Een telteam bestaat in de gemeente Den Haag uit vijf mensen: één telleider en vier tellers. “Deze tellers werken in duo’s”, legt projectleider Dekker uit. “De eerste teller controleert of het stembiljet geldig is en benoemt de gekozen kandidaat. De tweede teller controleert dit en houdt alles bij op een turflijst. De telleider controleert en telt alles na en schrijft dit op in het officiële verslag.”
Anita Pronk is woordvoerder bij de Kiesraad2. Wordt er overal in twee fases geteld?
Het tellen kan dus per gemeente verschillend zijn. In Den Haag wordt er bijvoorbeeld centraal geteld, in twee fases dus. “In verschillende grote steden is dit wel de gangbare manier en Den Haag heeft hier goede ervaringen mee”, zegt Dekker. Zij heeft 6 jaar ervaring als coördinator voor het briefstembureau voor Nederlanders die in het buitenland wonen of verblijven en is nu verantwoordelijk voor het centrale stemmen in de Hofstad.
In Helmond wordt ook in twee fases geteld: op de avond zelf en de dag daarna, weet stembureaulid Van Seccelen. “Dan wordt alles nog een keer gecontroleerd. De dag van de verkiezingen is toch vaak een lange dag omdat er zoveel geteld moet worden. Dan is het toch al snel middernacht en kan het wel eens gebeuren dat er foutje gemaakt wordt.”
“Ik vind het daarom wel goed dat de volgende dag alles nog een keer wordt nageteld en goed wordt bekeken met een fris en fruitige groep”, legt hij uit.
Pronk van de Kiesraad ziet dat gemeenten om deze reden steeds vaker kiezen voor centraal tellen. “Tweede derde van de gemeenten in Nederland doen het op deze manier. Vooral voor grote gemeenten is dat echt een uitkomst, omdat ze dan niet meer tot diep in de nacht door hoeven tot alle stemmen geteld zijn.”
3. Klopt het aantal stempassen altijd met het aantal uitgebrachte stemmen?
“Bij de centrale telling worden altijd alle stempassen opnieuw geteld”, zegt Dekker. “Als er een verschil is, worden daarna ook de stemmen opnieuw geteld. Er moet altijd een verklaring worden gegeven waardoor een verschil kan zijn ontstaan. Dit kan bijvoorbeeld doordat een stemmer zijn of haar stembiljet niet heeft ingeleverd.”
“In al die jaren dat ik heb meegewerkt aan de telling is het een keer voorgekomen dat het niet klopte”, herinnert Van Seccelen zich nog. Hij is ruim 10 jaar stembureaulid in Helmond en helpt op deze verkiezingsdag als telleider. “Toen ging het om één afwijking in het aantal stempassen en stembiljetten dat werd opgenomen in het proces-verbaal van die avond.”
Een proces-verbaal is een eindverslag van die dag, legt hij uit. “De voorzitter van het stembureau maakt een proces-verbaal over wat er die dag allemaal is gebeurd. Alle verstoringen en of bijzonderheden tijdens het stem- telproces worden daarin opgenomen.”
“Alle stempassen worden op de avond zelf twee keer geteld, maar het blijft wel mensenwerk”, zegt de stembureaumedewerker. “Als er een verschil zit tussen die twee tellingen wordt alles nog een keer geteld. Er wordt alles aangedaan om op nul verschil uit te komen.”
“In het proces-verbaal van ieder stembureau wordt ook opgenomen of er een verschil is tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal uitgebrachte stemmen”, zegt Pronk. “Daarbij wordt ook een verklaring gegeven. Als er niet volgens de wet is geteld of een groot verschil is tussen het aantal toegelaten kiezers en getelde stembiljetten zal de Kiesraad vragen om opnieuw te tellen.”
Arthur van Seccelen werkt op een stembureau in Helmond, Simone Dekker is projectleider stemmen tellen bij gemeente Den Haag4. Hoe groot is de kans op fraude? Wie controleert de tellers?
“Er zijn allerlei maatregelen genomen en systemen in gebruik om ervoor te zorgen dat frauderen niet mogelijk is”, zegt projectleider Dekker uit. “Alles wat op de woensdagavond is gebeurd, wordt donderdag nogmaals gecontroleerd. De telteams zijn niet van tevoren al bepaald of ingedeeld en iedereen wordt goed opgeleid.”
Iedereen boven de 18 jaar kan zich in Nederland aanmelden om als lid of teller op een stembureau te werken. Ook als je dat werk nog niet eerder hebt gedaan. Na het volgen van een training moeten de leden voldoende kennis en vaardigheden hebben om stellen te tellen. Gemeenten doen de werving en selectie van de medewerkers.
Er lopen allerlei coördinatoren over de vloer om alles nauwlettend in de gaten te houden, gaat ze verder. “Ieder proces-verbaal doorloopt nog een uitgebreide controle. Daarnaast schrijft de Kiesraad verschillende controleprotocollen voor die zorgvuldig worden uitgevoerd.”
“Het tellen gebeurt met meerdere personen en iedere kiezer mag bij de telling aanwezig zijn”, vult Pronk van de Kiesraad aan. “In andere landen zie je wel dat burgers bij de telling aanwezig zijn. In Nederland is dat geen traditie en gebeurt dat heel weinig, maar die mogelijkheid is er wel.”
Ze denkt dat mensen het niet nodig vinden om aanwezig te zijn bij de telling, omdat er volgens haar veel vertrouwen is in het verkiezingsproces en de medewerkers van de stembureaus.
5. Hoe kun je controleren of een stembureau jouw (voorkeurs)stem goed heeft meegeteld?
Pronk: “Elk stembureau maakt een proces-verbaal waarin de uitslag van dat stembureau in staat en dat wordt gepubliceerd op de website van de gemeente. Dat wordt gedaan vanuit het oogpunt van controleerbaarheid. Dus je kan kijken in het stembureau waar jij hebt gestemd, wat daar de uitslag was.”
“Mocht het zo zijn dat je constateert dat jouw stem er echt niet bij zit, dan kan je een melding maken bij de Kiesraad of dien een een klacht in bij de gemeente zelf”, vertelt Dekker. “Alle klachten zullen zorgvuldig behandeld worden en de gemeente zal altijd achterhalen wat er met deze stem gebeurd is en zo nodig hertellen.”
6. Waarom wordt niet digitaal geteld?
Pronk noemt twee redenen waarom het tellen van de stemmen in Nederland niet digitaal wordt gedaan. “Een van de redenen zijn de hoge kosten van al die telmachines”, zegt ze. Daarnaast vormt de grootte van het stembiljet ook een probleem. “Er zijn nog geen telmachines die daarmee overweg kunnen. Zou je de grootte van het stembiljet willen aanpassen dan moet er eerst een ander stembiljet worden ontworpen.”
Er wordt tijdens deze Tweede Kamerverkiezingen in vijf gemeenten geëxperimenteerd met een kleiner stembiljet. “Handmatig tellen werkt vanuit het oogpunt controleerbaarheid op zich goed”, gaat ze verder. “Het is allemaal controleerbaar en het is ook weer na te kijken. Dus als er twijfel is of er klopt iets niet, dan kan je het altijd weer terugpakken en opnieuw bekijken.”
Ook stembureaumedewerker Van Seccelen telt liever handmatig, maar om een diepliggende reden. “Ik vind dat het telproces mensenwerk moet blijven. Op die manier blijven gewone mensen ook betrokken in het democratische proces.”
“Ik vind het goed dat gewone mensen hier uit Helmond mee helpen en gevraagd worden om mee te helpen en dat politiek niet iets wordt wat nog verder van de mensen komt af te staan”, legt hij uit.
Uitlegvideo: strategisch stemmen, moet je dat doen?7. Wat gebeurt er met je stem als je stemt op een partij die geen zetels haalt?
Om een zetel in de Tweede Kamer te halen moet een partij minstens 1/150ste van de stemmen halen, de zogenoemde kiesdeler. Bij de laatste verkiezingen waren meestal tussen de 65.000 en 70.000 stemmen nodig voor een zetel, maar dat is afhankelijk van de opkomst.
Als je een partij geen zetel haalt, worden die stemmen niet meegenomen in de verdeling van de eventuele restzetels, legt Pronk uit. “De stemmen komen dus te vervallen en schuiven ook niet door naar een andere partij.”
8. Wat gebeurt er na het tellen met de stembiljetten?
“De stembiljetten worden 3 maanden bewaard na het aantreden van de nieuwe Tweede Kamer. Op 12 november worden de nieuwe Kamerleden geïnstalleerd, dus de biljetten worden 12 februari volgend jaar vernietigd. Dit is zo afgesproken in de Kieswet”, zegt Pronk.
Het bewaren gebeurt volgens haar om als bewijs te dienen voor het geval er een strafrechtelijk onderzoek wordt gestart naar het verloop van de verkiezingen. Bijvoorbeeld omdat er mogelijk sprake is van fraude met volmachten.