In een afgelegen deel van de Westelijke Weddellzee op Antarctica, een gebied dat ooit verborgen lag onder een 200 meter dikke ijsplaat, hebben wetenschappers iets bijzonders ontdekt. Per toeval vonden ze een heleboel goed onderhouden broedplaatsen voor vissen.
De Weddellzee-expeditie startte in 2019 en had twee doelen voor ogen. Allereerst het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek in de wateren rond de Larsen-ijsplaat. Ten tweede het vinden en in beeld brengen van het wrak van Sir Ernest Shackletons schip, de Endurance, dat in 1915 zonk. De meest recente bevindingen van de expeditie zijn gepubliceerd in Frontiers in Marine Science.
Nieuwe kansen door breuk Larsen-ijsplaat
In 2017 brak de A68-ijsberg van de Larsen ijsplaat af, een groot ijsplateau in de Weddellzee op Antarctica. De ijsberg A68 had een oppervlakte van 5800 vierkante kilometer, ongeveer twee keer de oppervlakte van Luxemburg, maar is inmiddels helemaal versplinterd. De afkalving bood een unieke kans om een voorheen onbereikbaar deel van de zeebodem te bestuderen dat ooit onder A68 lag.
In maart 2022 vonden de onderzoekers het wrak van de Endurance. Een op afstand bestuurbaar voertuig, met de bijnaam Lassie, vond daarnaast meer dan duizend verschillende ronde nesten op de zeebodem. Deze waren allemaal goed onderhouden en vrij van de planktonresten eromheen. Wat opvalt is dat de nesten niet willekeurig zijn verspreid, maar georganiseerd in verschillende patronen.
De kuiltjes in het zand zijn de schoongemaakte nesten. Sommige zijn los (rechtsonder), sommigen zijn rond van vorm (midden boven) en weer anderen zijn gegroepeerd (linksboven). Credit: Weddell Zee-expeditie 2019
Maar wat voor dier is het?
De bouwer van deze nesten is een soort kabeljauw, bekend als de geelvintonijn. Elk nest wordt bewaakt door een oudervis die de eieren beschermt tegen roofdieren. Deze opmerkelijke organisatie wordt gezien als overlevingsstrategie. De dichte groepen tonen de zogeheten egoïstische kudde-theorie.
De egoïstische kudde-theorie stelt dat dieren in een groep vooral aan hun eigen veiligheid denken. Elk dier probeert zijn kans om aangevallen te worden zo klein mogelijk te maken door dichter bij andere dieren te gaan staan. Daardoor ontstaat een hechte groep, niet omdat de dieren elkaar willen helpen, maar omdat iedereen voor zichzelf probeert veiliger te zijn.
Belang van de ontdekking
De vondst is meer dan een wetenschappelijke observatie. De ontdekkingen zijn belangrijk voor de officiële aanwijzing van de Weddellzee als beschermd zeegebied. Daarmee worden niet alleen pinguïns en zeehonden beter beschermd, maar ook deze verborgen kraamkamers in het Antarctische voedselweb.
De onderzoekers concluderen dat deze wateren een belangrijke herinnering zijn aan het vermogen van het leven om, zelfs onder de meest extreme omstandigheden op aarde, complexe en veerkrachtige gemeenschappen te vormen.
De Endurance, van Ernest Shackleton
De Endurance was het schip waarmee ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton in 1914 naar Antarctica vertrok voor zijn poging om het continent over te steken. Het schip, in 1912 gebouwd in het Noorse Sandefjord en oorspronkelijk “Polaris” genoemd, was speciaal ontworpen om het poolijs te trotseren, met een dikke houten romp en een krachtige stoommachine. Toch moest het uiteindelijk buigen voor de natuur: in november 1915 werd de Endurance verpletterd door het pakijs in de Weddellzee en zonk ze langzaam onder het ijs. Meer dan een eeuw later, in maart 2022, werd haar wrak teruggevonden op 3.000 meter diepte.