Op de late avond van 13 augustus loopt Nikolina Sindelic na een demonstratie door een uitgestorven straat in Belgrado als opeens tientallen agenten in burger opduiken. Ze wordt samen met twee vrienden opgepakt. Haar handen worden vastgebonden met tiewraps en ze wordt naar een garage vervoerd. „Daar kreeg ik klappen in mijn gezicht van de politiecommandant”, vertelt de studente journalistiek op het terras van een café in Belgrado.
„Met de vlakke hand sloeg hij op mijn gezicht, links, rechts. En daarna pakte hij mijn hoofd en sloeg ermee tegen de muur”, vertelt Sindelic. „Ik was net een boksbal.” Ze was de enige vrouw in de garage, met een tiental andere demonstranten. „De politiecommandant schreeuwde dat hij mij zou neuken voor het gezicht van iedereen in de garage en fakkels in mijn kont zou stoppen.”
Na een paar uur mag ze de garage uit. Eenmaal buiten de garage is ze bang. Ze is afgezonderd van de andere arrestanten en staat alleen met een politieagent buiten. Ze smeekt hem dat hij haar niet alleen laat met de politiecommandant. De agent begint te huilen, vertelt Sindelic, en verzekert haar dat hij haar beschermt tegen zijn commandant. Even later wordt ze naar het politiebureau gebracht, waar haar telefoon en camera worden vernietigd. Diezelfde nacht komt ze vrij.
De volgende dag vertelt ze publiekelijk haar verhaal op televisie en beschuldigt ze de politiecommandant ervan dat hij gedreigd heeft haar te verkrachten. „Ik wilde eerst niet op televisie omdat ik bang was”, zegt Sindelic. „Maar mensen vertelden mij dat het beter zou zijn voor mijn veiligheid – als publiek figuur zou mij waarschijnlijk minder overkomen.” Het televisieoptreden leidt tot veel positieve reacties – ze is de eerste die publiekelijk de politie beschuldigt van buitensporig geweld.
Wat ze dan nog niet weet is dat het ergste nog moet komen.
Stationsramp
Sinds een jaar protesteren Serviërs tegen de regering van president Aleksandar Vucic. Aanleiding was het instorten van de net gerenoveerde luifel van het treinstation in de stad Novi Sad op 1 november. Daarbij kwamen zestien mensen om het leven. De ingestorte luifel staat in de ogen van de demonstranten symbool voor de corruptie en vriendjespolitiek in het land.
Vanaf het begin leidden studenten het protest. Zij bezetten universiteiten en eisten vervolging van de verantwoordelijken voor de stationsramp. Vanuit het hele land kwamen mensen naar massale demonstraties in Belgrado – die tot de grootste in de geschiedenis van het land behoorden.
Maandenlang vreedzaam protest leidde tot weinig resultaat. In maart maakte de politie vermoedelijk gebruik van een geluidskanon – een niet-dodelijk, maar extreem hinderlijk wapen. Afgelopen zomer werden de demonstraties gewelddadiger. Vanuit de regering van Vucic kwam er steeds meer repressie. Daarna kwam het vaker tot harde botsingen tussen de politie en demonstranten. Het laatste repressiemiddel? Demonstranten persoonlijk intimideren.
Lees ook
Harde confrontaties in Servië: demonstranten en president Vucic liggen op ramkoers
Deze zaterdag vindt in Novi Sad naar verwachting een massale demonstratie plaats om de stationsramp te herdenken – precies een jaar na dato.
Vucic, die eerst als premier tussen 2014 en 2017 en sindsdien als president aan de macht is, regeert het Balkanland met autoritaire hand. Vooralsnog lijkt hij geen antwoord te hebben op de demonstraties en de onvrede in het land. „De macht van president Vucic wordt voor het eerst echt aan het wankelen gebracht”, zegt Predrag Petrovic, politicoloog en onderzoeksdirecteur van het Centrum voor Veiligheidsbeleid in Belgrado.
Het ‘bloed aan de handen’ symboliseert voor Servische demonstranten de corruptie van de regering, omdat die in hun ogen verantwoordelijk is voor de ramp op het station van Novi Sad op 1 november 2024.
Foto Andrej ISAKOVIC/AFP
Zoom in
Studenten uit Novi Pazar op weg naar Novi Sad, een mars van 420 kilometer. Op 1 november komen demonstranten uit heel Servië naar Novi Sad om de stationsramp van een jaar geleden te herdenken.
Foto Marko Djurica/REUTERS
Zoom in
Naaktfoto’s
Op de dag na haar tv-optreden krijgt Sindelic tientallen telefoontjes en appjes. „Vrienden en familieleden schreeuwden door de telefoon en zeiden dat mijn foto’s zijn gelekt”, vertelt Sindelic. De regeringsgezinde tabloid Informer publiceert privéfoto’s en een video van haar, die vervolgens rondgaan op het internet. Daarop is ze naakt te zien en heeft ze seks met haar ex-vriendje. Op die foto’s is ze nog minderjarig.
„Natuurlijk schrok ik”, vertelt ze. „Maar ik dacht ook meteen: whatever. Ik heb niks fout gedaan, het is maar een naakt vrouwelijk lichaam.”
Ze weet niet hoe de tabloid aan de foto’s kwam. Wel verdenkt ze haar ex-vriendje ervan de afgelopen jaren de foto’s gedeeld te hebben in publieke Telegramkanalen, waar jongens naaktfoto’s van hun vriendinnen met elkaar uitruilen.
Het doel achter de publicatie van haar privéfoto’s was intimidatie, denkt Sindelic. „Ze wilden mij bang maken, ervoor zorgen dat ik me zou terugtrekken uit de demonstraties. Maar ik ben niet bang en ga door met protesteren.” Twee weken na de publicatie ging ze weer naar haar werk en naar de universiteit. „Er werd me persoonsbeveiliging aangeboden, maar dat weigerde ik.” Op straat kreeg ze louter steun. „Vrouwen omhelsden mij en vertelden dat ze zich eindelijk durfden uit te spreken over geweld tegen vrouwen en opstonden tegen de regering.”
Nikolina Sindelic werd bekend omdat ze in een tv-interview een politiecommandant beschuldigde van fysiek en seksueel geweld tijdens haar detentie.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Niemand was verrast over de publicatie van de privéfoto’s van Sindelic, zegt politicoloog Petrovic in zijn kantoor in het centrum van Belgrado. ,,In Servië zijn we dat soort intimidatiepogingen gewend.”
Petrovic, die zich al jaren kritisch uitspreekt over Vucic, kreeg zelf de afgelopen jaren ook te maken met intimidatie. „Mijn auto is een keer beklad met de tekst ‘pas op’”, vertelt hij. „Er is ingebroken in mijn huis zonder dat er iets is meegenomen, ik ben op de lijst van verdachten van terrorismefinanciering geplaatst, er zijn intimiderende briefjes onder mijn ruitenwissers achtergelaten”, somt hij op. „Het is altijd even schrikken, maar ik ben niet bang. Ik ga door met mijn werk en het overkomt zoveel andere mensen in Servië – van journalisten tot activisten.”
Tenten bij parlement
Als reactie op de demonstraties begon Vucic eerst tegendemonstraties te steunen. Hij verscheen op televisie met een student van de actiegroep ‘Studenten die willen studeren’, nadat in het hele land universiteiten waren bezet en colleges niet doorgingen. Tijdens daaropvolgende demonstraties en wegblokkades reden autobestuurders in op de menigte. Hen werd door Vucic persoonlijk gratie verleend. En voor het parlement staat al maandenlang een tentenkamp waar regeringsgezinde mannen bivakkeren om – naar eigen zeggen – het parlement te beschermen.
Vorige week vloog één van die tenten in de fik en werd er geschoten – één persoon raakte gewond. Vucic was er als de kippen bij om te spreken van een ‘terreurdaad’. De demonstranten vermoeden dat het doorgestoken kaart was – diezelfde dag nam het Europees Parlement een resolutie aan waarin de ‘staatsrepressie in Servië’ veroordeeld wordt. Het was voor het eerst dat de EU zich kritisch uitsprak naar aanleiding van de demonstraties in EU-kandidaat-lid Servië.
Agenten bij tenten van pro-regeringsdemonstranten voor het parlement in Belgrado. Op 22 oktober vloog een van de tenten in brand en werd iemand neergeschoten.
Foto EPA
Zoom in
De repressie die het regime van Vucic gebruikt moet er enerzijds toe leiden dat demonstranten afhaken door ze angst in te boezemen, zegt politicoloog Petrovic. „Aan de andere kant gebruikt het regime door zichzelf georganiseerde tegendemonstraties om een positief beeld te schetsen op de pro-regeringsmedia.” Servië kent nauwelijks nog onafhankelijke media, de meeste steunen de regering-Vucic. „Op al die regeringsgezinde televisiezenders en tabloids krijgen de Serviërs een beeld voorgeschoteld dat er veel steun is voor de huidige regering, die sterk is en zorgt voor veiligheid.”
Het zijn niet alleen studenten die demonstreren, maar mensen uit de hele samenleving
Dario Hajric
socioloog en publicist
Maar er is een kentering gaande, ziet socioloog en publicist Dario Hajric – die gedurende het jaar aanwezig was bij verschillende demonstraties. „Het zijn niet alleen studenten die demonstreren, maar mensen uit de hele samenleving – doodnormale burgers van wie je het niet verwacht”, zegt Hajric.
En, vult politicoloog Petrovic aan, „de kracht van de studenten is dat ze vanuit alle delen van Servië komen en hun families thuis vertellen over de demonstraties. Zij doorbreken de propaganda van de regering en bereiken een breder publiek dan de politieke oppositie voorheen kon.”
Demonstratie tegen de regering op 25 december 2024 in het centrum van Belgrado. Op de banier staat ‘Belgrado is de wereld, opnieuw’
Foto Andrej ISAKOVIC/AFP
Zoom in
Angst voor agenten
Toch werkt de intimidatie, vertelt student Teodora Gardovic (23). Op de dag dat mensen de straat op gingen om steun te betuigen aan Sindelic, wier privéfoto’s net waren gepubliceerd, werd Gardovic in de bus naar haar huis opgewacht door twee agenten in burger. Ze namen haar mee naar het politiebureau omdat ze de avond ervoor tijdens een demonstratie een waterfles gooide naar de politie. Vierentwintig uur zat ze opgesloten. Eenmaal op vrije voeten zei ze vol bravoure tegen de Servische media dat ze iedereen een nachtje in de cel aanraadde: ,”Het is een leerzame ervaring!”
Thuis had de arrestatie toch effect op haar. „Elke keer als ik een politieagent zag, werd ik angstig, begonnen mijn benen te trillen en kon ik moeilijk overeind blijven”, vertelt filosofiestudente Gardovic op een terras in Belgrado, terwijl ze het ene na het andere sjekkie aansteekt. „Ik voelde een fysieke angst voor agenten.” Daarna liet ze zich niet meer zien op de demonstraties. „Ik was bang dat het zou kunnen leiden tot een nieuwe rechtszaak”, zegt ze. „Bovendien zou ik bij een demonstratie niet meer vooraan durven staan.”
Student Teodora Gardovic (23) zat 24 uur opgesloten en meed de demonstraties.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Mensen noemden haar dapper, maar ze was boos op zichzelf. „Ik vond mezelf een lafaard, was boos dat ik het toeliet dat de intimidatie effect op mij had.”
Om haar heen ziet ze dat de persoonlijke gevolgen voor de demonstranten groeien. „Tientallen mede-activisten zitten met huisarrest en een enkelband thuis”, vertelt Gardovic. „Sommigen worden net als ik een dag vastgehouden, anderen maanden.” Dat bevestigt politicoloog Petrovic. Exacte cijfers zijn er niet, naar schatting gaat het om tientallen activisten.
Er zijn ook mensen die hun baan verliezen door deelname aan de demonstraties of het bieden van steun aan de protesterende studenten. Servische media berichten over docenten die zijn ontslagen, of hun salaris niet meer uitbetaald krijgen. „Ook bedrijven en organisaties die de demonstraties steunen worden extra gecontroleerd door de overheid of op andere manieren tegengewerkt”, zegt Petrovic.
Alle geïnterviewden zijn het over één ding eens. Alleen nieuwe verkiezingen kunnen zorgen voor verandering in het land. „Dat is de enige manier waarop we Vucic kunnen verslaan”, zegt filosofiestudente Gardovic.
Sinds Vucic aan de macht is, riep hij vier keer vervroegde verkiezingen uit. Daarmee speelde hij de oppositie uit elkaar en wist hij zijn eigen positie te versterken. „Maar nu schrijft hij geen nieuwe verkiezingen uit omdat hij te weinig steun heeft”, zegt socioloog Hajric. Volgens de peilingen zou hij verkiezingen nu verliezen. Maar, zegt politicoloog Petrovic, de demonstranten hebben een zwakke plek. „De studentenbeweging heeft geen leider, geen politiek programma en geen politieke partij en zolang dat er is niet zal er weinig veranderen.”
Dat deert studente Gardovic niet. Donderdag vertrekt ze te voet met duizenden anderen studenten vanuit Belgrado om zaterdag aanwezig te zijn bij de demonstratie in Novi Sad – zo’n 75 kilometer verderop. Ze is er weer bij. „En ik kijk er enorm naar uit”, zegt ze na het vijfde sjekkie in een uur tijd. „We zijn heel dichtbij een revolutie.”
Lees ook
Servische studenten laten zich niet afschrikken door knokploegen en nepbetogers
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.