Het was misschien hét moment waarop duidelijk werd: het verhaal van GroenLinks-PvdA is niet duidelijk genoeg. Het tweede RTL-debat staat op het punt van beginnen. Presentator Renze Klamer vraagt of de lijsttrekkers elkaar een beetje gaan aanpakken.
‘Wat ga ik doen?’
CDA-leider Henri Bontenbal grapt dat hij het ‘heel fatsoenlijk’ gaat doen, waarop VVD-leider Dilan Yesilgöz handig inhaakt met haar eigen campagne-slogan: “Ik ga heel hard werken!” D66-leider Rob Jetten wordt ‘positief’ genoemd.
GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans reageert ook: “En wat ga ik dan doen?”
Geen duidelijk verhaal
Het fragment toont in een oogopslag dat de partij geen duidelijk thema of verhaal had. “GroenLinks-PvdA is niet in staat gebleken om eigen thema’s echt te agenderen,” zegt Tom van der Meer. Hij is hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en doet al jaren onderzoek naar kiezersbewegingen.
“Andere partijen deden dit beter om hun eigen achterban te mobiliseren. Voor de VVD was dat economie: ‘rust in je portemonnee’. Voor het CDA waren dat ‘waarden en normen’. GroenLinks-PvdA had dat niet.” Daar komt volgens Van der Meer bij dat de klassieke thema’s van GroenLinks-PvdA heel weinig aan bod kwamen, zoals klimaat en armoede.
‘Verloren, maar niet verslagen’
GroenLinks-PvdA-Kamerlid Jesse Klaver is het daar niet mee eens. “Er is een verhaal en dat hebben we verteld. Ik geloof dat links staat voor vooruitgang, optimisme en vooral voor solidariteit.”
Precies het verhaal waar D66-leider Rob Jetten deze verkiezingen mee scoorde? “Deze verkiezingen hebben we verloren, maar wij zijn niet verslagen. Nederland is echt toe aan een brede linkse beweging.” Volgens Klaver blijft het verhaal van zijn partij relevant. “Wij bouwen rustig verder.”
Lijsttrekker speelde rol
Dat D66 deze verkiezingen beter heeft gedaan dan GroenLinks-PvdA heeft volgens Van der Meer ook te maken met de lijsttrekker. “Bij deze verkiezingen zien we dat Timmermans bij de eigen achterban niet de meest populaire was.” Dat was bij GroenLinks-PvdA juist Rob Jetten, lijstrekker van D66. “Als je niet al te populair bent, dan is die overstap snel gemaakt.”
Dat beeld komt ook terug in onderzoek van het EenVandaag opiniepanel. Halverwege dit jaar vond slechts 54 procent van de GroenLinks-PvdA-kiezers dat Timmermans opnieuw lijsttrekker moest worden. Slechts 19 procent van alle kiezers had ‘sympathie’ voor Timmermans, D66-leider Rob Jetten scoorde hier 42 procent, terwijl CDA-leider Henri Bontenbal met 52 procent het hoogst scoorde.
‘Strategische stem’
Volgens GroenLinks-PvdA-Kamerlid Kati Piri is het nog te vroeg om met een juiste analyse over de verkiezingen te komen, maar ze wijst al wel op de strategische stemmers. “Ik denk dat er uiteindelijk toch een strategische stem van links-progressieve kiezers bij D66 terecht is gekomen, dat bij ons is weggegaan.”
De conclusie dat de fusie tussen GroenLinks en PvdA is mislukt, wijst Piri af. “We hebben met elkaar in de fractie gesproken. Ik heb met veel mensen uit beide partijen gesproken, want we zijn officieel nog twee partijen met één fractie, maar niemand trekt die conclusie.”
Fusie
GroenLinks en PvdA besloten enkele jaren geleden op te gaan in een grote, linkse progressieve beweging. Het idee: een gezamenlijke beweging is meer dan de som der delen. Oftewel: 1 + 1 = 3.
“Dat is tot nu toe niet gebleken,” zegt politicoloog Van der Meer. “Wat je eigenlijk ziet bij de afgelopen verkiezingen is dat een plus een, twee is gebleven. Bij de verkiezingen van 2023 gold al dat een plus een, twee werd en niet meer dan dat. Bij deze verkiezingen zijn ze eigenlijk weer teruggevallen naar het niveau van 2021.”
GroenLinks en PvdA doen pas voor de tweede keer mee als één fractie, maar echt succesvol is dat nog niet. In 2017 haalden beide partijen samen 23 zetels. In 2021, toen ze voor het laatst meededen als afzonderlijke partijen, waren dat er 17. Nu zakt de fusiepartij binnen 2 jaar terug van 25 naar 20 zetels.
‘Heeft tijd nodig’
Volgens Van der Meer kun je niet concluderen dat de fusie mislukt is. Volgens de politicoloog toont het verleden dat partijen die fuseren altijd even tijd nodig hebben. “Dat gold ook voor het CDA. Pas toen Ruud Lubbers premier werd, kon de partij doorgroeien. Bij de ChristenUnie zag je ook zo’n beweging.”
Van der Meer: “Deze fusie van GroenLinks-PvdA werd ingegeven door een progressieve doorbraak. Ze moesten een greep doen naar de macht, maar over de koers was nog niet heel duidelijk nagedacht.”
Nieuwe partij, nieuw verhaal
Komend voorjaar moeten GroenLinks en PvdA echt opgaan in één nieuwe partij. Onder een geheel nieuwe partijnaam zal dan ook duidelijk moeten worden wat het verhaal is van de linkse beweging. Een nieuwe partijleider zal snel aan de bak moeten. Nog voor het einde van het jaar moet er een nieuwe concept-beginselprogramma liggen, waarin duidelijk te lezen valt wat voor partij GroenLinks-PvdA wordt.
Potentie voor zo’n partij is er volgens hoogleraar Van der Meer zeker. “Wat we in ons onderzoek zien is dat zowel in 2023 als in 2025 die partij door wel iets van 35 procent van de mensen wordt overwogen. Omgerekend kom je dan over de 50 zetels uit. Maar dat geldt voor meer partijen. Dus het potentieel is er wel, maar maak je het ook waar”, vraagt hij zich af.
Wie wordt de nieuwe leider?
De drie politici die het meest worden genoemd als kanshebber voor het partijleiderschap zijn Jesse Klaver, Marjolein Moorman en Habtamu de Hoop. Maar ook het populaire Kamerlid Lisa Westerveld wordt genoemd. Komende maandag moet hier meer duidelijkheid over komen.
De kanshebbers delen hier nog niet veel over, maar Jesse Klaver tempert de verwachtingen over de nieuwe ‘messias’. “Ik zit al een hele tijd in dit vak en ik weet hoe het in de politiek gaat. Op je hoogtepunt word je te ver omhoog geschreven – kunnen een aantal lijsttrekkers over mee praten. En op je dieptepunt word je nog verder naar beneden gehaald. Ik geloof dat de waarheid er altijd ergens tussenin zit.”