Nederland zit al jaren op slot door de stikstofcrisis. Veel boeren en natuurorganisaties staan lijnrecht tegenover elkaar, beleidsplannen sneuvelen en deadlines worden uitgesteld. Het nieuwe kabinet moet aan de bak en als het slim is, neemt het Denemarken als voorbeeld.
‘Kust is letterlijk verstikt’
Aan de Holbæk-fjord, op 1 uur rijden van hoofdstad Kopenhagen, laat Christian Fromberg van Greenpeace Denemarken zien waarom het de hoogste tijd was voor verandering.
“We staan hier in een fjord waaruit al het leven is verdwenen”, vertelt Fromberg terwijl hij naar het troebele water wijst. “De vervuiling door stikstof heeft de Deense kustwateren letterlijk verstikt. Ecosystemen in deze fjord en in heel veel anderen zijn ingestort.”
Druk vanuit samenleving
“De kustwateren zijn woestijnen geworden, zonder vissen en met alleen maar algen die alles verstikken”, legt hij uit. De Denen zagen dit voor hun neus gebeuren, op vakantie, bij het vissen of tijdens het varen. “Mensen wilden echt actie, de druk vanuit de samenleving was enorm.”
Onze kustwateren zijn woestijnen geworden, zonder vissen en met alleen maar algen
Christian Fromberg van Greenpeace Denemarken
En die actie kwam er uiteindelijk ook: vorig jaar sloot Denemarken een landbouwakkoord waarin boeren, natuurorganisaties en de overheid samen afspraken maakten over hoe het land er in de toekomst uit moet komen te zien. Zoiets was wereldwijd nog niet eerder gedaan.
Ingrijpende plannen
De plannen zijn ingrijpend, vertelt minister Jeppe Bruus. Zijn gloednieuwe ministerie van ‘groene transitie’ moet ervoor zorgen dat het akkoord ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. “Het gaat om de grootste herinrichting van het Deense landschap in 100 jaar.”
Zo is het de bedoeling dat 10 tot 15 procent van alle landbouwgrond wordt ’teruggegeven’ aan de natuur. “We gaan maar liefst één miljard bomen planten”, vertelt Bruus. “En de uitstoot van broeikasgassen moet in de komende 5 jaar met 70 procent omlaag gaan.”
Boeren eerst huiverig
Alleen gaat dat niet lukken zonder de landbouw, maakt de minister duidelijk. “Boeren hebben veel grond en zijn verantwoordelijk voor een derde van alle uitstoot. Als we ons doel willen halen, dan moet de landbouw mee.”
En de boeren gingen mee, al was dat in eerste niet van harte. Dat merkte ook de Nederlandse Yke Kloppenburg, die met haar man al meer dan 20 jaar een melkveehouderij in Denemarken heeft.
Eten of gegeten worden?
In het begin zag Yke veel weerstand bij haar collega’s. “Veel boeren zeiden: ‘Wij willen dit niet'”, toen duidelijk werd dat de Deense overheid plannen wilde maken om het stikstofprobleem op te lossen.
“Maar de meerderheid van de bevolking wilde wél verandering”, gaat ze verder. “Dus dan ga je óf mee aan tafel zitten en het menu samenstellen, óf je staat straks zelf het menu. Wij kozen voor het eerste.”
Stikstofprobleem oplossen kan wel: hoe in Denemarken boeren en overheid dat samen doenCO₂-belasting voor boeren
In heel Denemarken wordt nu op lokaal niveau besproken en besloten hoe de plannen uitgevoerd worden. Hoe worden de natuurgebieden in de regio hersteld? Waar worden de extra bomen geplant? Maar ook: hoe kunnen de boeren hun uitstoot verminderen?
Onderdeel van het akkoord is een CO₂-belasting voor de veehouderij: een wereldprimeur. Hoe meer boeren uitstoten, hoe meer ze moeten betalen. Tegelijkertijd worden ze financieel ondersteund bij het verduurzamen óf stopzetten van hun bedrijf.
‘Prikkel werkt motiverend’
Volgens landbouweconoom Roel Jongeneel van Wageningen University & Research (WUR) zijn er voor Nederland duidelijke lessen te leren van hoe de Denen het stikstofprobleem nu aanpakken.
Die CO₂-belasting is volgens hem daarin een belangrijke sleutel. “Dat maakt de prikkel concreet”, legt hij uit. “In Nederland blijven we maar discussiëren, terwijl bijvoorbeeld zo’n concrete heffing boeren veel meer kan motiveren om te vernieuwen.”
Onderdeel van oplossing
Daarnaast worden in Denemarken kleine stappen gezet, maar die zijn wel consequent. Dat is ook belangrijk, benadrukt Jongeneel. “Wij stellen alles steeds maar uit. Daar doen ze elke keer een beetje erbij en daardoor komt het ook echt in beweging.”
Bovendien is de stikstofaanpak gekoppeld aan een breed natuur- en klimaatpakket, ziet hij. “Daarmee maak je de landbouw onderdeel van de oplossing, in plaats van dat het alleen het probleem vormt.”
Draagvlak bij bevolking
Wat volgens hem wel lastiger zou kunnen worden om ook in Nederland voor elkaar te krijgen: draagvlak onder de bevolking. “De vervuiling in Denemarken was heel zichtbaar door de verstikkende algengroei, met dode fjorden tot gevolg. Daarom voelde iedereen de urgentie.”
Zulke brede steun voor een ingrijpende verandering is er hier minder, denkt Jongeneel. “In Nederland speelt het zich meer onder de grond af, letterlijk. Dat de natuur ook hier ernstig wordt bedreigd door vervuiling is wat minder zichtbaar.”
Meer maatregelen nodig?
Maar ook in Denemarken zijn er nog steeds discussies over de plannen. Zo is het voor Greenpeace Denemarken toch vooral een kwestie van ’too little, too late’, zegt Fromberg. “De fjorden zullen hoe dan ook vele jaren, en waarschijnlijk decennia, nodig hebben om te herstellen.”
Hij vindt dat in het landbouwakkoord ‘best goede dingen staan en er stappen in de juiste richting worden gezet’. “Tegelijkertijd hangt het succes af van verdere politieke maatregelen. Nu is het voor boeren allemaal nog erg vrijwillig, dat zal op zichzelf niet voldoende zijn.”
‘Buig naar elkaar toe’
Ook melkveehouder Yke vindt de plannen ‘niet perfect’, maar ze geven ten minste wel duidelijkheid. En dat laatste is voor boeren heel belangrijk, benadrukt ze. “Je moet namelijk wel je bedrijf kunnen runnen.”
Ondanks alle nog lopende discussies in Denemarken heeft de boerin een welgemeend advies voor Nederland. “Er is nu zoveel polarisatie. Buig iets meer naar elkaar toe, ga met z’n allen rond de tafel zitten. Dat is zo belangrijk”, zegt ze tot slot. “Als je uitspreekt dat je samen wil slagen, dan kom je er ook uit.”
Uitlegvideo: 5 termen die je moet kennen om de stikstofcrisis te volgen