“Het is toch weer een gecompliceerde situatie, want er zijn vier partijen nodig om tot een meerderheid te komen”, merkt Mariëtte Hamer op over het vormen van een coalitie. Hamer was in 2021 informateur van het kabinet dat Rutte-IV werd, maar die coalitie kwam pas rond nadat Johan Remkes en Koolmees het stokje van haar overnamen. Als er iemand is die dus mee kan praten over deze uitdaging, dan is het Hamer wel.

‘Eerste fase cruciaal’

Advies voor de verkenner voor dit kabinet, in dit geval dus weer Koolmees (D66), heeft ze dan ook direct: “Kijk goed wie nu in eerste instantie aangeeft: dat lijkt mij een gewenste combinatie.” De verkenningsfase is volgens haar namelijk cruciaal voor het vormen van een succesvol kabinet. Het moet in die eerste fase al goed gaan.

“Het is ontzettend belangrijk. En het is ook echt belangrijk dat we dat nu met z’n allen goed beseffen dat we iets leren van de vorige keren.” Ze neemt dan als voorbeeld de periode in 2021, toen zij informateur werd nadat verkenner Kajsa Ollongren op het Binnenhof gefotografeerd was met leesbare aantekeningen uit de formatie. “Toen ging het al mis met ‘functie elders.'” Die sfeer van dat moment is blijven doorsudderen, ook nadat het kabinet was gevormd, zegt ze.

Geen vertrouwen

“Maar als we kijken naar de afgelopen verkenningsfase bij het vorige kabinet, was daar ook spanning”, gaat de voormalig informateur verder over het vormen van het kabinet-Schoof, waar felle verkiezingscampagnes en het uitsluiten van partijen aan vooraf ging. “Er was toen zelfs spanning tussen de verkenner, de informateur en een van de partijen. Dat liep vanaf het begin al niet soepel.”

Wanneer dat gebeurt, is het moeilijk om gaandeweg vertrouwen tussen de partijen te kweken, legt Hamer uit. Dat is dan de grootste uitdaging, want: “Hoe zorg je dan dat de partijen er zin in krijgen om met elkaar een combinatie te kiezen?”

Waar zitten de openingen?

Om dat vertrouwen en een goede samenwerking toch voor elkaar te krijgen moet de verkenner in deze fase niet alleen kijken naar welke partijen wel en niet met elkaar willen samenwerken, maar ook kijken naar waar de ‘openingen’ zitten, zegt Hamer. “Waar liggen de partijen qua onderwerp écht heel erg uit elkaar en waar niet.”

“De verkenner moet toch kijken naar wat de agenda is voor de volgende fase.” Hamer heeft het dan over de fase waarin de informateur aanschuift. Dit is de persoon die de partijen samenbrengt en de onderhandelingen over een nieuwe coalitie leidt. “Dus het gaat zowel over wie met wie, het gaat over de inhoud en het gaat ook over in welke vorm ga je dan van start met de informatieve fase”, zegt ze over het werk van de verkenner.

Focus op landsbelang

Om het proces van verkenning en daarna de informatieve fase zo goed mogelijk te laten verlopen, is één ding van groot belang: “Ik denk dat het voor een verkenner, en later voor de informateur, heel belangrijk is dat je steeds blijft wijzen op het landsbelang”, zegt Hamer. Politici worden tegenwoordig meer als ruziemakers gezien, minder als een groep die zich hard maakt voor Nederland.

“Gisteren was ik op een bijeenkomst en daar zei een vrouw van 20: ‘Ik heb al drie verkiezingen meegemaakt en ik ken de politiek alleen maar als ruziemakers’. Ik denk alleen al voor die nieuwe generatie, die nu voor het eerst gestemd heeft, dat het heel belangrijk is dat dat beeld van ruziemakers weg moet.”

Volgende verkiezingen

Een van de redenen dat deze houding er nu bij politici is, kan zijn dat ze te veel met verkiezingen bezig zijn. “Ik heb zelf heel lang in de politiek gezeten en wat me is gaan opvallen is dat je vroeger verkiezingen had en daarna ging je aan de slag met wat je wilde bereiken. Maar in de loop van de tijd is steeds meer ingeslopen: we hebben de verkiezingen gehad, wat gaat er gebeuren bij de volgende verkiezingen?”

Partijen zijn volgens Hamer al aan het incalculeren of ze met een bepaalde keuze later meer of minder gaan verliezen. “En dan kom je er natuurlijk niet uit”, merkt ze op over het vormen van een coalitie. “Het gaat heel erg over de beeldvorming. Maar ik denk dat je eigenlijk moet laten zien dat beeldvorming het beste wordt bepaald als je goed met elkaar samenwerkt.”

Voor de feestdagen?

Maar al zouden alle betrokken partijen het proces vredelievend in gaan, dan denkt Hamer nog steeds dat Nederland voor de feestdagen geen nieuw kabinet heeft. “Dat lijkt me heel ambitieus.”

Ze mikt zelf op maart 2026. “Ik denk dat ook iedereen hoopt dat er voor de gemeenteraadsverkiezingen een kabinet is”, zegt ze tot slot.