VN-steun aan Marokkaans plan voor Westelijke Sahara duwt zelfbeschikking voor Sahrawi-bevolking verder weg

veranderde dit weekend van kleur. Niet door regen of een zandstorm, maar omdat Google Maps het gebied voortaan dezelfde tint geeft als de rest van Marokko. De stippellijn die jarenlang de Westelijke Sahara van Marokko scheidde was – – kortstondig verdwenen, constateerde persbureau AFP.

De digitale hertekening volgde op een resolutie die de VN-Veiligheidsraad vorige week aannam. Daarin wordt een Marokkaans autonomieplan voor de Westelijke Sahara uit 2007 omschreven als de „meest haalbare oplossing” voor het slepend dispuut met buurland Algerije. Tot grote vreugde van opgetogen menigtes die zich in de straten van Marokkaanse steden hadden verzameld.

De uitgestrekte woestijnvlakte, zes keer zo groot als Nederland en rijk aan fosfaat en met kustwateren vol vis, is sinds 1975 inzet van een politieke en symbolische tweestrijd tussen Rabat en Algiers. Na het vertrek van Spanje, de voormalige kolonisator, nam Marokko het gebied in en beschouwde dat als de hereniging met een verloren provincie. Het Polisario Front, een verzetsbeweging opgericht door de Sahrawi, een volk met diepe wortels in de woestijntradities van Noordwest-Afrika, riep daarop de onafhankelijkheid uit van de Sahrawi Arabische Democratische Republiek. De beweging, gesteund door Algerije, voerde jarenlang gewapend verzet, tot Marokko in de jaren tachtig een 2.700 kilometer lange zandberm – de zogeheten Marokkaanse berm – aanlegde die het gebied in tweeën sneed.

Marokko beschouwt het gebied als integraal deel van het koninkrijk en presenteert haar ‘terugkeer’ als de voltooiing van het nationale dekolonisatieproces. Algerije ziet in de strijd van het Polisario juist een voortzetting van de antikoloniale strijd die het land zelf in de jaren zestig voerde tegen Frankrijk.

In 1991 richtte de VN de missie MINURSO op, met de belofte een referendum over zelfbeschikking te houden. Die belofte is ruim dertig jaar later nog altijd niet ingelost. De diplomatieke balans slaat intussen door in het voordeel van Marokko: onder de Abrahamakkoorden, waarin een aantal Arabische landen hun betrekkingen met Israël normaliseerden, verkreeg Rabat Amerikaanse steun in de Sahara-kwestie.

Volgens geopolitiek analist Adlène Mohammedi, van het onafhankelijke onderzoekscentrum AESMA in Parijs, drijft het VN-proces steeds verder af van zijn oorspronkelijke doel: een referendum over de toekomst van het gebied. „Het recht op zelfbeschikking is daarmee verdrongen door de logica van macht.”

Het Marokkaanse autonomieplan wordt naar voren geschoven als de meest haalbare oplossing, terwijl daarin het principe van zelfbeschikking nauwelijks wordt genoemd en het beloofde referendum onvermeld blijft.

„Dit besluit keert het internationaal recht de rug toe. Het beloofde referendum is ingeruild voor een model dat Marokkaanse soevereiniteit al als gegeven neemt. In plaats van zelfbeschikking spreekt men nu liever over autonomie, een formule waarvan de uitkomst al vastligt. Dat klinkt als compromis, maar sluit onafhankelijkheid voor de Sahrawi bij voorbaat uit. Door dit besluit is hun vooruitzicht op zelfbestuur en autonomie grotendeels buiten bereik. Dat is pijnlijk. Een VN-resolutie ontleent haar geloofwaardigheid juist aan het respect voor internationaal recht en zelfbeschikking.”

De Abrahamakkoorden hebben Marokko’s positie rond de Westelijke Sahara versterkt. Hoe kijkt u ernaar dat Marokko dat zijn positie versterkt met steun van Israël?

„De toenadering tussen Marokko en Israël is deels het gevolg van Amerikaanse druk, maar ook van Rabats eigen wens om samen te werken met een regionale macht die veiligheid en technologische steun kan bieden. Toch blijft het een paradoxale relatie, want de normalisering is verre van populair bij de Marokkaanse bevolking vanwege de Israëlische bezetting [van Palestijnse gebieden]. Door de samenwerking te presenteren als een diplomatieke overwinning in het dossier van de Westelijke Sahara, weet de staat die weerstand te temperen. De Sahara vormt nu eenmaal het hart van het Marokkaanse nationalisme, en het regime gebruikt dat symbolische kapitaal om een besluit te rechtvaardigen dat anders als verraad zou worden gezien.”

Mensen vieren feest in de straten van Rabat, Marokko nadat de VN-Veiligheidsraad het Marokkaanse autonomieplan voor de Westelijke Sahara had gesteund en het omschreef als de meest haalbare oplossing voor het jarenlange conflict.

Foto Jalal Morchidi/EPA

Zoom in

Beide regimes beroepen zich op dezelfde taal van bevrijding: voor Marokko staat de nationale eenheid centraal, voor Algerije het recht op zelfbeschikking. Hoe geloofwaardig zijn die argumenten?  

„Het Marokkaans-Algerijnse dispuut verzwakt niet alleen hun eigen positie, maar ook de regio als geheel. Door onderlinge verdeeldheid blijven landen die regionale grootmachten hadden kunnen zijn, onder invloed van landen als Frankrijk, de VS en Rusland die in hun plaats beslissen. Zelfs de Amerikaanse pogingen om Algiers en Rabat dichter bij elkaar te brengen tonen dat aan: beide landen laten zich alleen leiden door externe diplomatie in plaats van zelf initiatief te nemen. Terwijl echte verzoening alleen van de betrokkenen zelf kan komen. Dat trekt de geloofwaardigheid van hun soevereine retoriek in twijfel.”

Tussen de rivaliserende claims op soevereiniteit en zelfbeschikking van het gebied heeft het Sahrawi-volk zelf geen plek aan de onderhandelingstafel.

„Ja, en zelfs als dat referendum er ooit zou komen, blijft een fundamentele vraag onbeantwoord: wie mag er stemmen? Want wie tot het Sahrawi-volk behoort, wordt door Marokko al betwist. Volgens Rabat zijn de inwoners van de Westelijke Sahara in de eerste plaats Marokkanen, terwijl naar schatting tweehonderdduizend Sahrawi’s in ballingschap leven in de Algerijnse kampen van Tindouf [waar ook het Polisario-bestuur van de Sahrawi Arabische Democratische Republiek is . Dat maakt het moeilijk om van een duidelijk afgebakend volk te spreken. Laten we tegelijk de economische belangen niet uit het oog verliezen. Erkenning van Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara opent de deur naar handel en investeringen. Dat maakt de zaak van de Sahrawi voor grote VN-landen een gemakkelijk offer.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.