De New Yorkse herfstnacht trilt van opwinding. Grijnzend citeert Zohran Mamdani de negentiende-eeuwse socialist Eugene Debs. De zon is dan misschien ondergegaan vanavond, maar „ik kan de morgenstond zien van een betere dag voor de mensheid.”
Jacob Boersema is socioloog en historicus en geeft les aan New York University.
Madeleijn van den Nieuwenhuizen is rechtshistoricus aan de City University of New York.
Mamdani glundert via het televisiescherm in het volgepakte café aan de Hudsonrivier, waar we de verkiezingsuitslag volgen met honderden campagnevrijwilligers. Een jaar geleden was hij nog zo goed als onbekend, nu wordt de 34-jarige ‘Democratisch Socialist’ met meer dan 50 procent van de stemmen de nieuwe burgemeester van New York.
Mamdani is onderdeel van een goed georganiseerde sociaal-democratische beweging onder ideologische aansturing van Bernie Sanders en waarvan Alexandria Ocasio-Cortez ook een bekend gezicht is. De beweging is het resultaat van een jarenlange aanloop van deur-tot-deurcampagnes en lokale mobilisatie om een progressief alternatief te bieden voor het gematigde Amerikaanse partij-establishment.
Aan de andere kant van de oceaan vond de linkse, fuserende hemelbestormer GroenLinks-PvdA zijn draai nog niet deze verkiezingen. Geen heldere boodschap, een ondermaats campagneteam en geen idee hoe je extreemrechts bestrijdt.
New York is Nederland niet, en Frans Timmermans was geen Zohran Mamdani. Toch loont een vergelijking waar het aankomt op linkse visie en strategie. De verschillen hebben Nederlandse politici er sowieso nooit van weerhouden New York als oriëntatiepunt te gebruiken. In 2005 schetste toenmalig VVD-leider Jozias van Aartsen een beeld van Nederland als het ‘New York van Europa’. En in 2009 schreef Frans Timmermans als PvdA-staatssecretaris van Buitenlandse Zaken dat New York de stad is „die onze waarden meer verbeeldt dan enige andere plek ter wereld”.
Zonder verbeelding geen steun
De eerste les: wat Mamdani wil, prent hij bondig in de hoofden van de kiezers. Huurbevriezing, betaalbare boodschappen, gratis kinderopvang, gratis bussen. Het is de verbeelding en ambitie die ook in een D66-campagneleus als „tien nieuwe steden” zit. Je kan sceptisch zijn over de haalbaarheid, maar je ziet de bouwplaats en hijskranen voor je. Mamdani wist: zonder verbeelding geen steun. En als de kiezer je verkiezingsplatform kan dromen, ben je ook minder afhankelijk van de persoonlijkheidscultus en messiaspolitiek die de politiek sinds Fortuyn plaagt.
GroenLinks-PvdA had vijf pijlers in haar verkiezingsprogramma, waarvan we er drie uitlichten: een inkomen waarmee je vooruitkomt, leiderschap dat Nederland beschermt, en de uitsmijter: de basis op orde. Ze klinken als ChatGPT-antwoorden op het verzoek een partijprogramma te schrijven. De pijlers werden samengebracht onder de slagzin „een nieuwe start voor Nederland” – die had potentie, als we hadden geweten hoe die start eruitzag.
Een alternatief
Ondertussen is de belangrijkste vraag van deze tijd: wat is het antwoord van links op extreemrechts? De tweede les van Mamdani is eenvoudig: wie fascisme wil verslaan, moet begrijpen waarom mensen ervoor vallen én een alternatief bieden.
In de VS is fascisme geen abstract angstbeeld meer: Trump tart de rechtsstaat met buitenwettelijke acties, corrumpeert de politiek met belangenverstrengeling en ondermijnt de journalistiek. Mamdani’s kracht is dat hij een fris alternatief biedt, zonder zijn empathie voor de Trump-stemmer te verliezen.
Wat is het alternatief? Onvervalste klassenpolitiek: een betaalbaar New York. Bestaanszekerheid was een aantal jaren geleden ook een belangrijk thema in de Nederlandse politiek. Toch kampt GroenLinks-PvdA juist hier met zijn geloofwaardigheid. Hoe overtuigend is je kritiek op het grootbedrijf als oud-premier Wim Kok commissaris bij ING werd, Kamervoorzitter Gerdi Verbeet bij Unilever eindigde, en Diederik Samsom na harde bezuinigingen bij de Gasunie aan de slag ging? Zo vervreemdde links zich van de mensen die ooit zijn achterban vormden.
Lees ook
Het hart van de Amerikaanse democratie klopt nog, maar er is meer nodig om Trump te verslaan
Vermogenskloof
Recent sociologisch onderzoek van Jan Willem Duyvendak toont aan dat de enige kloof die er werkelijk toe doet, de vermogenskloof is, en dat juist díé niet gepolitiseerd is in Nederland. Het vergt ook een oefening in financiële verbeelding. Immers, waarom zien wij in Nederland een verhoging van de NAVO-norm naar 5 procent als logisch en reëel? En betaalbaar openbaar vervoer als onrealistisch?
Mamdani laat zien – les drie – hoe je door herhaling en vasthoudendheid deze kloof wél kan politiseren. Een probleem is dat het politieke debat in de media en de wetenschap in Nederland gevangenzit in een kunstmatige tegenstelling tussen ‘economische’ en ‘culturele’ thema’s, terwijl extreemrechts het al jaren slim verweeft: woningnood is zogenaamd de schuld van statushouders; onvrede over zorg of energieprijzen wordt vertaald in wantrouwen tegen migranten; en het zijn diezelfde migranten die onze vrouwen te grazen nemen.
In 2021 ging Mamdani twee weken in hongerstaking, zij aan zij met taxichauffeurs in New York – veelal immigranten. De impactvolle actie leidde tot een kwijtschelding van honderden miljoenen aan schulden die de chauffeurs hadden en waar ze niets aan konden doen. Wanneer ketende Klaver zich ooit vast aan een olietanker? Waarom biedt Timmermans zijn zolder niet aan aan de twee oudere Afghaanse vrouwen die binnenkort worden uitgezet?
Culturele verbeelding
Daar ligt de kern van de vierde les van Mamdani: links moet opnieuw leren zijn economische visie cultureel te verbeelden – laten zien dat economische rechtvaardigheid ook gaat over wie je bent, waar je mag wonen en hoe je wordt gezien. In Mamdani’s toespraken is de working class nooit een synoniem voor witte mannen, maar een diverse gemeenschap. Hij legt in glasheldere termen uit dat de rijken er baat bij hebben wanneer mensen die 30 dollar per uur verdienen, denken dat de mensen die 20 per uur verdienen de vijand zijn. En dat racisme geen natuurlijk gevoel is bij witte arbeiders, maar een politieke bijl die bewust werd geslepen door de rijken, om de armen mee tegen elkaar op te zetten.
De worsteling van Frans Timmermans met die realiteit was pijnlijk zichtbaar in zijn verkiezingsinterview in NRC. Op vragen over migratie sprak hij vooral over verdragen en mensenrechten. Toen werd gevraagd wat hij zegt tegen Heerlenaren die zich „niet meer herkennen in hun straat”, antwoordde Timmermans dat hij ze probeert „mee te nemen”, door te wijzen op verbeterde voorzieningen zoals schonere straten. Hij zegt: als je maar genoeg wijst op alles wat er is verbeterd, of waarom het niet klopt wat ze voelen, dan overtuig ik ze wel. Dat is niet luisteren, maar bevoogden. Het is niet genoeg te erkennen, zoals hij doet, dat sommige mensen in Nederland een cultureel „gevoel van verlies” ervaren.
Mamdani laat zien dat democratie niet gered wordt door morele verontwaardiging van bovenaf, maar door een beweging te bouwen van onderaf, met elkaar en in solidariteit.
Knokken, voor wie?
Deze week vond er binnen GroenLinks-PvdA een wisseling van de wacht plaats. In een interview met Trouw zei de nieuwe fractievoorzitter Jesse Klaver: „Ik zet een stap vooruit voor al die kiezers die op ons hebben gestemd, maar eigenlijk ook al die andere kiezers die hebben gestemd voor verandering. Die echt willen dat er iets gaat veranderen in Nederland en vooral ook in hoe Den Haag werkt.” Hij zegt dat hij wil „knokken”, maar voor wie en hoe?
In de zomer van 2026, wanneer de partijen officieel fuseren, moeten die antwoorden klaarliggen. Effectieve leuzen zijn gemakkelijk te bedenken („Treinkosten halveren!”, „Een verbod op huisjesmelkers!”). Een werkelijk solidair en ambitieus antwoord op extreemrechts zal ingewikkelder liggen.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.