Veel boeren zitten klem, stelt Datema in het Pioniersgesprek van de Rabobank-topman met verslaggever Martijn Folkers op het NoordZaken-podium op de Promotiedagen in Martiniplaza in Stad.

Sinds de stikstofuitspraak in 2019 verandert beleid met iedere kabinetswissel van richting. Het gevallen kabinet Schoof heeft in de elf maanden dat het er zat met de ene na de andere halve maatregel de onduidelijkheid alleen maar vergroot. Door dit gebrek aan richting durven boeren momenteel geen geld te steken in nieuwe stallen, innovatie of verduurzaming.

Boeren begrijpen de noodzaak
Maar dát verduurzaming onvermijdelijk is, zit inmiddels bij meeste boeren wel tussen de oren, stelt Datema, die naast zijn Rabobankfunctie ook een boerenbedrijf in Briltil heeft, waar hij zijn ideeën over ‘natuurinclusief’ boeren ook in de praktijk brengt.

De bank zelf, jarenlang mede-aanjager van schaalvergroting, heeft ook voor een nieuwe koers gekozen. ‘We hebben als bank een rol gespeeld in de intensivering van de sector. Dat was toen gangbaar beleid’, erkent Datema. ‘Maar de wereld is veranderd, en wij veranderen mee.’

De koerswijziging werd in 2023 verankerd in de Agrofoodvisie 2040 van de bank. Verduurzaming is nu een harde randvoorwaarde voor financiering.

Winstgevendheid niet meer bovenaan
Voor de bank telt dus niet meer alleen winstgevendheid van een boerenbedrijf, maar ook hoe toekomstbestendig de plannen van een boer zijn op het gebied van stikstof, biodiversiteit, waterkwaliteit en klimaat. ’Als een ondernemer geen plan heeft om daarin stappen te zetten, vinden wij dat een groot risico. En dan financieren we dus niet.’

Rabobank vraagt boeren geen blauwdruk, maar een plan. ‘Een boer moet inzicht hebben in waar hij nu staat qua duurzaamheid, en welke stappen hij in de komende jaren wil zetten. Via innovatie, omschakeling naar biologisch, of door extensivering. Welke route hij kiest, is aan hem.’

Datema resoluut: ‘Geen plan is geen financiering.’ Maar daar wringt het nog flink. Al voelen veel boeren de urgentie wel, ze worden niet geholpen door de overheid. ‘Landelijke doelen voor stikstofreductie zijn niet vertaald naar individuele bedrijven. Zolang een boer niet weet aan welke normen hij moet voldoen, zal hij ook niet investeren.’
 
Drie miljard Rabogeld voor vergroening
Om boeren te helpen met het zetten van stappen heeft Rabobank een verduurzamingsfonds van drie miljard euro in het leven geroepen. Boeren kunnen hieruit geld lenen onder gunstige voorwaarden zoals lagere rente, meer aflossingsvrijheid en geen behandelkosten. Inmiddels is een derde van het fonds uitgezet.

Veel boeren gebruiken het geld om grond aan te kopen zodat ze minder dieren per hectare kunnen houden, wat duurzamer is. Logisch dat boeren hiervoor kiezen, stelt Datema. ‘Investeren in innovatieve technieken betekent ook nog veel onzekerheid. Grond is tastbaar. En als een boer hetzelfde aantal dieren houdt, dan betekent dat echt milieuwinst.’

Doortimmerd milieubeleid
Het is nu echt hoog tijd dat Den Haag met een doortimmerd milieubeleid komt, benadrukt Datema. Het nieuwe kabinet kan wat hem betreft daarvoor de zogeheten gebiedsgerichte aanpak wel weer van stal halen. Ook Rabobank zag veel in dat Nationaal Programma Landelijk Gebied dat door de gevallen regering bij het vuil werd gezet.

‘De stikstofuitdaging is niet overal even groot’, legt Datema uit. In Groningen is waterkwaliteit bijvoorbeeld een groter thema dan stikstof. In Drenthe ligt dat precies andersom.

’We moeten landelijke doelen koppelen aan gebiedsgerichte aanpakken’, aldus Datema. ‘Maatwerk is nodig. Dat vraagt regie vanuit Den Haag, maar ook ruimte voor regionale invulling.’

Datema vergelijkt de landbouwtransitie met een reorganisatie bij een groot bedrijf. ‘Er moet een sociaal plan komen: ondersteuning voor wie wil veranderen, en eerlijke uitkoop of begeleiding voor wie niet mee kan of wil.’

Niet alle bedrijven zullen overleven
Dat niet elk bedrijf de transitie zal overleven is wat Datema betreft ook een realiteit. ‘Dat moeten we onder ogen zien.’

Niettemin is Datema voorzichtig positief over de toekomst. In een doorkijkje naar 2040 ziet hij een groenere, milieuvriendelijker landbouw. De sector als veelkleurig landschap. In gebieden met veel ruimte en weinig druk op natuur zal schaalvergroting blijven. In gebieden met veel Natura2000, zoals Drenthe, komen andere bedrijfsmodellen op: zorgboerderijen, toerisme, multifunctionele landbouw.

Datema: ‘De landbouw wordt gevarieerder, maar ook duurzamer. Rabobank wil daarin meebewegen. Voor ons is nu het uitgangspunt: verduurzamen is geen keuze meer. Het is de voorwaarde.’

NOORDZAKEN

Dit verhaal is onderdeel van Noordzaken. Nog meer verhalen over de economie en het bedrijfsleven in Groningen staan op onze Noordzaken-site. Heb je nieuws? Mail naar noordzaken@rtvnoord.nl. Elke maandagochtend een goede weekstart? Abonneer je op onze nieuwbrief.