uit waar je loopt!” Botanist Pieter van Wyk is op pad in het Zuid-Afrikaanse Richtersveld. Een uitgestrekt, glooiend natuurgebied met nauwelijks begroeiing hoger dan een meter. De grond bestaat uit gehard zand en kiezels. Tussen de steentjes staan zeldzame vetplanten die nergens anders ter wereld voorkomen, soms nauwelijks groter dan een speldenknop. „Er leven hier meer dan 3.500 verschillende soorten. Veel planten zijn afhankelijk van het microklimaat waarin ze leven. De leefomstandigheden zijn steeds net even anders en deze planten hebben zich daarop aangepast.”
De Karoo, het woestijnachtige gebied in Zuid-Afrika en Namibië, is het meest biodiverse droge gebied ter wereld. Nog wel, want deze rijkdom aan planten staat onder druk: ze worden massaal geroofd. Vetplanten zijn razend populair onder plantenliefhebbers in Zuid-Afrika, en in Azië en Europa. Omdat de planten weinig ruimte en onderhoud nodig hebben, overleven ze prima in de huiskamer.
Als Van Wyk tegen zonsondergang in zijn ‘bakkie’ (zoals Zuid-Afrikanen hun terreinwagen liefkozend noemen) over de eindeloze heuvels rijdt, komt hij een politieagent tegen. Die laat een berg vetplanten zien. „Ze worden overdag uit de grond gerukt, op een plek verzameld en dan ’s nachts opgehaald”, vertelt de agent. Uit cijfers van Traffic, een organisatie die onderzoek doet naar illegale handel in planten en dieren, blijkt dat tussen 2019 en 2024 in Zuid-Afrika 1,6 miljoen illegaal geplukte planten in beslag zijn genomen van meer dan zeshonderdvijftig verschillende soorten. De prijs van vetplanten, bedreigd en onbedreigd of gekweekt, is in Europa tussen 1998 en 2023 volgens Traffic gemiddeld acht keer zo hoog geworden.
De geroofde planten worden vaak via landen als Tanzania, Malawi en Mozambique doorgevoerd naar Azië en Europa. Douanes zijn meestal niet goed op de hoogte van bedreigde soorten. Ook worden de planten op creatieve wijze verpakt. Ze zijn gevonden in dozen met kinderspeelgoed en verpakkingen van dierenvoeding.
De vetplant Conophytum ficiforme is een van de gewilde planten in Zuid-Afrika.
Foto Panos Pictures/ANP
Zoom in
Plantjes als vriend
„Tuinieren in je woonkamer was de perfecte hobby tijdens de lockdowns”, vertelt planteninfluencer en -kweker Harry Lewis in Stellenbosch, een stadje in het zuidwesten van Zuid-Afrika. Hij zag de populariteit van vetplanten tijdens de coronacrisis enorm toenemen. Lewis kweekt vetplanten op tafels in de achtertuin van zijn ouders.
Hij kijkt haast verliefd naar zijn tafels vol vetplantjes. „Ik vind ze prachtig. Je kunt er liefde in stoppen en je hebt er minder werk aan dan een kat of hond. Ik denk dat, bij gebrek aan sociale interactie, mensen de planten als hun vrienden zijn gaan zien.”
Het is een groeiende handel, de plantjes doen het met hun vreemde vormen en kleuren goed op sociale media als TikTok en Instagram. De hashtag #succulents(vetplant) is op Instagram goed voor 15 miljoen posts en miljoenen likes. Ook Lewis verkoopt zijn planten via die kanalen, waarop hij filmpjes plaatst en cursussen aanbiedt over onderhoud.
Foto’s en gps-locatie
In Vanrhynsdorp, enkele honderden kilometers , doet Leon Muller er alles aan om zoveel mogelijk planten te redden. De natuurbeschermer van CapeNature probeert stropers te traceren en de plekken waar ze actief zijn door te geven aan de plaatselijke politie. Hij leert hen wat bedreigde plantensoorten zijn en hoe je ze kunt herkennen. Zijn werk is niet ongevaarlijk maar Muller is niet bang:
Zo lang mensen zelf moeite hebben om rond te komen, zien ze niet in waarom je planten zou moeten beschermen
Leon Muller
natuurbeschermer CapeNature
„Handelaren uit Korea en China kwamen hier eerst zelf illegaal planten plukken,” vertelt Muller. „De kennis van deze handelaren over onze vetplanten is vaak verbluffend. Het zijn echte specialisten die alle literatuur, inclusief wetenschappelijke, lezen.” Toen reizen tijdens de coronacrisis lastiger werd, zijn ze lokale Zuid-Afrikanen gaan inhuren. „Vanuit China en Zuid-Korea sturen ze foto’s van zeldzame planten die ze willen hebben, naar hun contacten hier. Soms zelfs voorzien van een gps-locatie.”
De stijgende vraag naar vetplanten kwam precies tijdens de coronapandemie waarin de werkloosheid in Zuid-Afrika enorm groeide. Dat veel soorten met uitsterven worden bedreigd, lijkt niemand in de handel te deren. „Veel armere inwoners van deze streek zien natuurbescherming als iets voor rijke witte mensen”, legt Muller uit. „Zo lang mensen zelf moeite hebben om rond te komen, zien ze niet in waarom je planten zou moeten beschermen.”
Halverwege zijn verhaal begint de telefoon van Muller zich te roeren. „Er is een verdacht pakketje op het politiebureau van Klawer. Ik moet even gaan kijken.” Bij het bureau staat een plaatselijke pakketbezorger met zijn busje. Hij overhandigt een doos. „Bingo!”, zegt Müller na een eerste blik op een paar honderd groene zaden. Ze zijn afkomstig van de Euphorbia schoenlandii, een populaire, maar steeds schaarsere plant. Bovendien komt de plant, zoals vaak bij vetplanten in de Karoo, alleen in dit gebied voor. „Wat het extra schrijnend maakt, is dat deze zaden onrijp en dus waardeloos zijn”, zegt Muller. „De kennis en kunde in deze handel is niet bij iedereen even groot.”
Onder andere in de bergen bij Springbok is het illegaal plukken van vetplanten een groot probleem.
Foto Panos Pictures/ANP
Zoom in
De rest van de middag is Muller bezig om samen met de politie de schuldigen te vinden. Makkelijk is het niet, want de bendes versturen de zaden en planten niet vanaf hun eigen adres. „Net als de koerier weten ook bewoners van het verzendadres niet wat ze versturen”, vertelt Muller.
De volgende dag trekt Muller het veld in. Het is voorjaar in Zuid-Afrika en veel vetplanten bloeien met kleurige bloemen. Muller wijst op gaten in droge grond. „Je ziet het bijna niet, maar hier zijn plukkers geweest. Ze gaan heel secuur te werk en halen met messen en schroevendraaiers alleen de zeldzame planten er tussenuit.”
Kweek is nep
Het zijn dezelfde bendes die handelen in reptielen en hoorns van neushoorns, schrijven onderzoekers van Traffic op basis van interviews met meerdere betrokkenen. Mensen die plukken, verdienen misschien 40 tot 50 rand, ruim 2 euro, per plant. Echt mis gaat het bij de tussenhandelaren. „Zij zitten in de grote steden zoals Kaapstad en Johannesburg en schuwen geweld niet. Sommigen betalen zelfs met drugs”, verzucht Muller.
Als er ergens geld is, ligt corruptie in Zuid-Afrika al snel op de loer. In het stadje Springbok waren zowel natuurbeschermers als politieagenten betrokken in de vetplantenhandel, bleek vorig jaar. Twee politieagenten en een medewerker van South African National Botanical Institute staan voor de rechter en worden beschuldigd van fraude, diefstal en corruptie.
Muller kent het probleem en komt het zelf ook veel tegen. „Ik heb apps tussen oud-collega’s en bendeleden gezien waarin coördinaten van vindplaatsen werden verhandeld.”
Als er ergens geld is, ligt corruptie in Zuid-Afrika al snel op de loer
In Stellenbosch is Harry Lewis ervan overtuigd dat hij onderdeel is van de oplossing: „Ik voorzie iedere plant die ik verkoop van een certificaat en ik ben ervan overtuigd dat, als we maar genoeg zeldzame vetplanten kweken, de handel vanzelf minder lucratief zal worden en het illegale plukken kan stoppen.”
Natuurbeschermer Muller gelooft er niet in. „Veel verzamelaars zijn kenners. Ze willen een plant waaraan je door natuurlijke beschadigingen kunt zien dat ze uit het veld komen. Vetplanten groeien heel langzaam, sommigen zijn wel tweehonderd jaar oud. Kweek is nep, vinden sommige verzamelaars. Zolang zoveel mensen hier in armoede leven, zal er geplukt worden tot de laatste plant weg is.”
Lees ook
Cactussen zijn zo geliefd dat ze uit de woestijn geroofd worden
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.