Met ingehouden adem duiken de ‘vrouwen van de zee’, of ama zoals ze in Japan heten, al duizenden jaren lang naar de bodem van de Stille Oceaan langs de Japanse kust. Ze halen daar zeeoren boven water, octopussen, zee-egels, kreeften en zeekomkommers; zeevruchten die de Japanners graag eten. De ama duiken met een speciale ademhalingstechniek die ze van moeder op dochter doorgeven. Ze kunnen zo twee minuten onder water blijven en tot wel dertig meter diep duiken naar de oceaanbodem vol rotsen en wieren. En haaien. Hun oogst leggen ze in drijvende houten kuipen (visemmers) of boten, waaraan ze met lange touwen vast zitten.
Fotografie
Kusukazu Uraguchi, Shima no Ama. T/m 8 februari in Huis Marseille, Amsterdam. huismarseille.nl
Het gelijknamige fotoboek verscheen bij Atelier EXB, € 49.
In het Amsterdamse fotomuseum Huis Marseille is een bijzondere tentoonstelling te zien van foto’s van deze verdwijnende Japanse traditie. Want steeds minder Japanse vrouwen willen dat gevaarlijke duikwerk in de koude oceaan doen, ook in het centrum van de ama-cultuur, het zuidoostelijk gelegen schiereiland Shima in Japan. Shima no Ama heet de expositie, ‘Vrouwen van de zee van Shima’, die vorig jaar ook op het Franse fotofestival Rencontres d’Arles te zien was.
Ama, 1967
courtesy of Uraguchi Estate
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Ama, 1967 courtesy of Uraguchi Estate
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Vrouwenbolwerk
De Duitse curator Sonia Voss herontdekte het vergeten archief van zwart-wit foto’s die de Japanse amateurfotograaf Kusukazu Uraguchi (1922-1988) dertig jaar lang maakte van de ama op Shima. Ze koos uit het archief tachtig fascinerende foto’s voor de expositie. Uraguchi woonde in de havenstad Shima, en kende de ama als handelaren van parels, die daar in zee gekweekt worden. Hij was gefascineerd door de duiksters, een vrouwenbolwerk in een Japanse mannenwereld. Hij won hun vertrouwen en kon zo hun werk vastleggen. Toen er rond 1965 een betaalbare onderwatercamera op de markt kwam, de Nikonos, dook Uraguchi met ze mee.
Die poëtische, esthetische onderwaterfoto’s van de ama in hun traditionele witte hemden en hoofddoeken zijn een hoogtepunt van de expositie. De ‘vrouwen van de zee’ zwieren en zweven bijna als in een ballet aan lange touwen in het water naar beneden. Op de soms korrelige zwart-witfoto’s vol grijstinten zien we ze afdalen naar wuivende zeewierbodems. Soms is er duidelijk een been of een voet in beeld, of het mes waarmee de vrouwen de slakkenschelpen loswrikken. Haast abstracte beelden zijn het soms.
Onder water,1965
courtesy of Uraguchi Estate
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Amagoya Fuseda, Strand van Nishinohama,1977
courtesy of Uraguchi Estate
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Mythisch sensueel
Sommige van Uraguchi’s onderwaterfoto’s hebben iets sensueels. Die sluiten aan bij de mythische Japanse verbeelding van de ama, die in de Japanse literatuur en prentkunst ook met vrouwelijke seksualiteit en godinnen werd geassocieerd. Er is een beroemde erotische houtdrukprent van de negentiende-eeuwse Japanse kunstenaar Hokusai, De droom van de vissersvrouw (Tako to Ama), waarop een octopus een naakte ama met zijn mond bevredigt.
De ama-traditie is verweven met de Japanse shinto-religie, zo valt te lezen in het fotoboek bij de expositie: de ‘vrouwen van de zee’ komen al voor in oude teksten over de schepping van Japan. Voor iedere duiksessie vragen de ama de shinto-goden om een goede vangst en bescherming tegen haaien. In de expositie zie je ook foto’s van zulke shinto-rituelen, zoals de opening van het kreeftenseizoen.
Opening van het zeeoren-oogstseizoen, niet ver van het strand van Azurihama, 1964.
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Moderne duikpakken
Uraguchi legde ook de zware kant van het leven van de ama vast. Stoer zijn ze aan het werk tussen de hoogopspattende golven op de rotsen, vermoeid komen ze uit zee. Er zijn ook foto’s dat ze hun oogst aan het verkopen zijn, en van hun jonge dochters die al spelenderwijs het vak leren. De ama werken vaak in groepen, en je ziet ze op intieme foto’s ook na de vangst samen napratend in hun speciale ‘ama’-only strandhut, de amagayo.
Vanaf 1972 volgde Uraguchi vooral een jonge ama, Kyoko, die op haar twaalfde al een visemmer kreeg om het vak te leren. Zijn reportagestijl wordt in die tijd wat hipper en moderner. Je ziet dat ook de ama zich aanpassen aan de moderne tijd. Kyoko en andere ama verwisselden vanaf de jaren zeventig hun traditionele witte hemden voor moderne duikpakken. Zo is er een prachtige, rock-‘n-‘roll-achtige foto van Kyoko die zo’n duikpak aantrekt in de golfplaten ama-strandhut. Die foto hangt in het souterrain van Huis Marseille, waar een amagoya is nagebouwd. In die hut kun je een filmpje bekijken van Uraguchi’s foto’s met een geluidsbonus: je hoort het speciale, melancholieke fluitgeluid dat de ama maken als ze diep in- en uitademen na een duik. Isobue, ‘de fluit van de zee’, noemen Japanse dichters het.
Amagoya Fuseda, niet ver van het strand van Nishinohama, 1974.
Foto Kusukazu Uraguchi
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.