Op stembureau Brede School Het Anker in Wijk bij Duurstede hebben 1.213 mensen in lijn met de landelijke verkiezingsuitslag gestemd. D66 werd de grootste partij, gevolgd door PVV en VVD en ook de rest van de top-10 volgt de landelijke uitslag. Dat blijkt uit een NRC-analyse van de resultaten per stembureau, verzameld door de Stichting Politieke Academie.
Deze Tweede Kamerverkiezingen bleven spannend door de nek-aan-nekrace tussen D66 en de PVV. Uiteindelijk won D66: de partij van Rob Jetten kreeg 29.668 meer stemmen dan die van Geert Wilders. Toch kwam de PVV bij meer stembureaus als grootste uit de bus: bij 3.768, ruim een derde. D66 volgt op ruime afstand, ze werd bij 2.571 stembureaus – een kwart – de grootste.
Het verbaast Joost Smits van de Politieke Academie niet. „D66 vind ik een elitepartij. Zulke partijen behalen doorgaans hoge scores in kleinere gebieden”, legt hij uit. „De PVV noem ik een volkspartij. Die hebben juist een heel gelijkmatige spreiding.”
Kleinste grootste
Kleurde bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2023 veel stembureaus BBB-groen, nu is die partij slechts bij 52 stembureaus de grootste geworden. Die kun je vooral vinden in Overijssel, Friesland en Gelderland, maar ook op één plek in Zuid-Holland en één in Flevoland was BBB het populairst. De SGP heeft traditioneel een trouwe aanhang in de Biblebelt. De ChristenUnie werd bij de minste stembureaus de grootste. Deze zeven locaties liggen op een lijn van Hardinxveld-Giessendam in Zuid-Holland tot Stadskanaal in Groningen.
„Als je door je oogharen naar de kaart kijkt zie je nog wel herkenbare patronen, bijvoorbeeld op de biblebelt veel SGP stemmen en in Noord-Nederland meer aanhang voor GroenLinks-PvdA” ziet Katerina Manevska, politiek-socioloog en hoofddocent politicologie aan de Radboud Universiteit. „Maar dit beeld vertroebelt de context van wat er gaande is: de grootste partij is misschien maar iets groter dan de tweede partij.”
Nederland is versplinterd: niet eerder bleef de grootste partij in Nederland zo klein als met de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Het stembureau met de kleinste grootste partij is te vinden in Slochteren. Daar werd de PVV de grootste met slechts 13,6 procent van de stemmen. De verdeeldheid is daar groot: de tweede partij, GroenLinks-PvdA, behaalde 12,9 procent. VVD, CDA, D66 én ChristenUnie behaalden allemaal meer dan 10 procent van de stemmen.
Het is typerend voor deze tijd, zegt Joost Smits. Vroeger waren grote partijen groter en kleine partijen kleiner. „Nu is de verkiezingsuitslag veel gelijkmatiger. Dat komt doordat er meer partijen zijn, maar ook omdat partijen er beter in slagen om mensen aan de rand van hun electoraat te interesseren. Als het partijen lukt om zogenoemde ‘zwevende kiezers’ aan te trekken, wordt de uitslag gelijkmatiger.”
Grootste grootste
Bij 65 stembureaus haalde de grootste partij meer dan 50 procent van de stemmen, een absolute meerderheid. De SGP haalde zelfs 81,5 procent van de stemmen bij een relatief klein stembureau in een woonzorgcentrum in Zwijndrecht. De PVV haalde driekwart van de stemmen op bij een stembureau in Dordrecht. En Denk kreeg bijna 70 procent van de stemmen in de Schilderswijk in Den Haag.
„SGP, Denk en de PVV hebben een duidelijke ideologie als overkoepelend element”, zegt Manevska. „Het anti-immigratiestandpunt van PVV is een stabiele factor, zoals het geloof dat is voor de SGP en Denk. Deze partijen hebben ook een stabiele achterban in bepaalde wijken.”
De stembureaus waar GroenLinks-PvdA het grootste werd, liggen bijna uitsluitend in steden, met Amsterdam als uitschieter. In de hoofdstad werd de linkse fusiepartij in 274 van de 480 stembureaus de grootste. Alleen op Texel en in de provincies Groningen en Friesland kunnen buiten de steden meerdere stembureaus gevonden worden waar de partij van Frans Timmermans de grootste werd. Het verschil met de nummer twee is daar kleiner dan in de grote steden.
Lees ook
Zo heeft Nederland gestemd
Met medewerking van André van Tolij
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.