Eindelijk is daar het Brusselse antwoord op de buitenlandse ondermijning vanuit (met name) Moskou: een ‘Europees democratieschild’. Woensdag presenteerde de Europese Commissie een plan dat de democratieën in haar lidstaten moet beschermen tegen democratische uitholling door ‘interne en externe druk’.

„Binnenkort is het vier jaar geleden dat Rusland de oorlog tegen Oekraïne begon, en nog langer geleden dat het zijn offensief op de EU opende met hybride aanvallen, informatiemanipulatie en inmenging. Om deze bedreigingen het hoofd te bieden, móéten we opstaan en ons vertrouwen in de democratie versterken”, sprak de Finse Henna Virkkunen, Eurocommissaris voor tech-soevereiniteit, veiligheid en democratie, woensdagmiddag in Brussel.

Het ligt in lijn met de boodschap die Commissievoorzitter Ursula von der Leyen steeds vaker herhaalt: „Onze democratie ligt onder vuur.” Buitenlandse inmenging – onder meer ten tijde van electorale processen – door nepnieuws te verspreiden op (sociale) media, al dan niet gegenereerd met AI, en de opkomst van vervalste websites, ondermijnen het vertrouwen in de democratie en versterken polarisatie onder burgers. En daar komt manipulatie van binnenuit – door autocraten zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán of radicaalrechtse PVV’ers – nog bij.

Volgens de Commissie is de belangrijkste missie van het nieuwe democratieschild „het versterken van het publieke vertrouwen in de democratie en in democratische instellingen”.

Nieuwe instelling en tegencampagnes

Om dat te beogen wordt een nieuwe EU-instelling opgericht: het Europees Centrum voor Democratische Veerkracht. In de strijd tegen gemanipuleerde informatie en nepnieuws, moeten lidstaten, kandidaat-lidstaten en EU-instituten hun expertise bundelen, is de gedachte. Een nieuw netwerk van onafhankelijke factcheckers moet daarbij helpen én moet het voor wetenschappers en journalisten makkelijker maken om geverifieerde informatie toegankelijk te maken voor onderzoek.

Ook moet er naast bestaande internetregelgeving (Digital Services Act) een crisisprotocol komen, zodat er sneller en kordater kan worden opgetreden tegen desinformatiecampagnes. Het centrum moet EU-landen ook helpen bij het starten van feitelijk correcte tegencampagnes na het signaleren van buitenlandse inmenging of binnenlandse manipulatie. De zorgen in Brussel zijn vooral groot op politiek vlak. Zo wordt er onder meer verwezen naar de recente verkiezingen in Roemenië en Moldavië, waarbij er sprake was van Russische inmenging op onder meer TikTok.

Eurocommissaris Virkkunen pleit daarom ook voor strengere Europese techregels. Door AI-gegenereerde content moet door grote internetplatforms als zodanig worden aangemerkt, zodat het voor de burger sneller duidelijk wordt dat het gaat om gemanipuleerde informatie. Eenvoudig is dat niet: Brussel ligt constant in de clinch met (Amerikaanse) big tech-bedrijven over Europese online regelgeving en de inbreuk daarop. Het is daarbij niet uitzonderlijk dat de Amerikaanse president Donald Trump zijn misprijzen voor de ‘Europese regelzucht’ te kennen geeft.

Aanpassing fusie- en advertentieregels

Ook wil de Commissie onafhankelijke kwaliteitsmedia, die het ‘steeds moeilijker krijgen’, helpen door regels voor advertenties en fusies aan te passen. Maar het wordt géén verplichting, aangezien lidstaten zelf dominant zijn in het bepalen hoe nationale media zich organiseren.

Om onze democratie te beschermen moet je ook durven optreden tegen de techbro-oligarchie

Kim van Sparrentak
Europarlementariër (GroenLinks-PvdA)

Europarlementariërs juichen het initiatief van de Commissie om de democratie beter te beschermen toe. Toch worden er woensdag vooral kritische noten gekraakt. „Dit voorstel heeft meer weg van een democracy window dan een schild”, aldus GroenLinks-PvdA Europarlementariër Kim van Sparrentak. Het plan mag dan vol manieren staan om informatie uit te wisselen, „actie tegen manipulatieve algoritmes” of de „versteviging van de democratie binnen de lidstaten zelf” ontbreekt. Van Sparrentak: „Om onze democratie te beschermen moet je ook durven optreden tegen de techbro-oligarchie die buitenlandse beïnvloeding mogelijk maakt. Zonder concrete actie heeft dit voorstel meer weg van een Europese WhatsApp-buurtpreventiegroep.”

Europarlementariër Helmut Brandstätter, coördinator op het Europees democratieschild-dossier voor de liberale Renew Europe fractie, valt haar bij. Hij verwijt de Commissie gebrek aan „vastberadenheid”. Ferm: „Hoewel het in vredestijd acceptabel zou zijn, is het in de huidige geopolitieke situatie gevaarlijk ontoereikend. Nu Rusland alle trucs van hybride oorlogsvoering toepast, China stilletjes meespeelt en de VS achter zijn naaste bondgenoten aanzitten, moeten we ambitieuzer zijn.”

De Commissie lijkt wel te wíllen, maar stuit op externe en interne weerstand. Dat blijkt ook uit het initiatief om een aparte inlichtingendienst op te richten, waar vertrouwelijke informatie over de veiligheid van Europa moet worden gebundeld, zo bracht het blad Financial Times dinsdag naar buiten. Nationale veiligheidsdiensten zijn daarvoor beducht: het ‘lekken’ van informatie is in Brussel maar al te vaak aan de orde van de dag.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.