Claude-Emmanuel Triomphe zit te lunchen in een restaurant in de oude haven van Marseille als hij het nieuws hoort: terrorist Salah Abdeslam is bereid te praten met de slachtoffers van de terreuraanslagen die hij tien jaar geleden pleegde in Parijs en voorstad Saint-Denis. Triomphe stopt met kauwen op zijn met krab gevulde ravioli, legt zijn vork neer. En zegt dan gedecideerd: „Ik ga contact opnemen met zijn advocate. Ik wil met Abdeslam in gesprek.”
Triomphe – een bedachtzame, in een wollen trui gestoken voormalig arbeidsinspecteur – is een van de slachtoffers van de tot levenslang veroordeelde Abdeslam en zijn handlangers, van wie de meesten omkwamen bij het bloedbad op 13 november 2015. Donderdag precies tien jaar geleden zat Triomphe in het Parijse café La Bonne Bière toen hij door vier kogels van een kalashnikov werd geraakt: in zijn voet, been, heup en arm. Hij voelde dat hij leegbloedde. Je veux vivre, schreeuwde hij – ik wil leven. Een arts die toevallig in het café was besloot hierop tussen de kermende en bloedende lichamen van andere slachtoffers Triomphe’s wonden af te binden.
Hij overleefde. 132 anderen werden die avond vermoord: bij verschillende cafés, in het poppodium Bataclan, bij het Stade de France in Saint-Denis. De door terreurgroep Islamitische Staat voorbereide aanslagen waren de dodelijkste aanslagen ooit op Frans grondgebied.
Herstelrecht
En nu wil Triomphe – wiens rechtervoet goeddeels verlamd is waardoor hij tien jaar later nog steeds moeilijk loopt en niet mag autorijden – Abdeslam ontmoeten. Dit kan in Frankrijk met een beroep op justice restaurative (herstelrecht) waarbij slachtoffers onder begeleiding in gesprek gaan met daders (van dat misdrijf of een vergelijkbaar feit). Herstelrecht is toepasbaar op alle soorten misdrijven, zegt de aan onderzoeksinstituut CNRS verbonden socioloog en politicoloog Sandrine Lefranc per mail. „Hoewel men terughoudend is met seksueel geweld en incestzaken.”
De praktijk is in 2014 geïmporteerd uit Engelstalige landen zoals de Verenigde Staten en Canada – het bestaat ook in Nederland. „Herstelrecht werd gezien als manier om een probleem aan te pakken waar alle landen mee kampen: overbelaste rechtssystemen, met onvoldoende middelen, en die beperkingen hebben, vooral op het gebied van preventie.” Sinds 2014 zijn in Frankrijk zo’n duizend herstelrechtprocessen doorlopen.
Het kan verbazing wekken dat een terrorismeslachtoffer de man wil ontmoeten die hem dood wilde, maar Triomphe is niet de enige. Ook andere slachtoffers van 13 novembre hebben terroristen ontmoet. De Parijse arts Georges Salines (68), vader van de 28-jarige Lola die in het Bataclan werd vermoord, heeft de meeste ervaring met justice restaurative. De afgelopen jaren ontmoette hij twee terroristen die betrokken waren bij de aanslagen in Parijs en in Brussel, één Franse jihadist die voor IS had gevochten in Syrië, moeders van andere jihadisten, geradicaliseerde gevangenen en Syriëgangsters die waren teruggehaald naar Frankrijk. Hij schreef zelfs een boek met Azdyne Amimour, de vader van één van de terroristen die dood en verderf zaaide in het Bataclan.
Georges Salines (links), vader van een in het Bataclan door terroristen gedode dochter, en Azdyne Amimour, vader van een van de drie terroristen in het Bataclan. Ze schreven samen een boek.
Foto Philippe LOPEZ / AFP
Zoom in
Slachtoffers hebben verschillende redenen om in contact te willen treden met daders. Triomphe zegt dat hij Salah Abdeslam en andere terroristen wil begrijpen. „Omdat Abdeslam in de rechtszaak aanvankelijk weigerde te praten, werd hij in de media afgeschilderd als een robot, iemand die zonder nadenken had gedood, of erger: als een soldaat van de„, zegt Triomphe geïrriteerd. „Ik wil hem zien als mens. Ik had gelezen dat hij bovenal een verloren jongere was, die drugs gebruikte, vrouwen versierde, in de drugshandel zat.”
Ook Salines – ronde bril, blauwe coltrui – wilde begrijpen, vertelt hij via een videoverbinding vanuit zijn woning in Parijs. „Ik wilde Azdyne Amimour ontmoeten omdat ik het jihadistische parcours van zijn zoon Samy wilde snappen” – in hun boek beschrijven de vaders hoe de beïnvloedbare Samy onder meer door foute vrienden afglijdt en uiteindelijk naar Syrië vertrekt om zich aan te sluiten bij IS. „Tijdens een ontmoeting met moeders van Syriëgangers had ik gemerkt dat ik ze meer ging zien als mensen. Het waren vrouwen in rouw. Slachtoffers van hun geradicaliseerde kinderen. Hoewel ze soms zelf ook schuld droegen omdat ze geld hadden gestuurd naar Syrië of niet op tijd hadden ingegrepen toen hun kinderen radicaliseerden.”
Door in gesprek te gaan met terroristen of hun familieleden, worden ze bovendien minder eng, zegt Salines. „Je gaat ze normaliseren, de mythe verdwijnt en daarmee de angst. Je ontmoet niet een kwaadaardig genie, maar een mens dat verschrikkelijke dingen heeft gedaan maar met wie je gewoon een kopje koffie kunt drinken.”
Lees ook
Mickaëlle Paty: ‘De laksheid van de Franse staat heeft tot Samuels dood geleid’
‘Niemand is niet te redden’
Naast het willen begrijpen, hopen Salines en Triomphe dat zij de terroristen kunnen beïnvloeden. „Toen ik in de rechtszaak getuigde, heb ik me ook tot Salah Abdeslam gericht”, zegt Triomphe. „Hij had zich net daarvoor verontschuldigd tegenover de familie van een islamitisch slachtoffer omdat hij ‘alleen ongelovigen had willen doden’. Dus ik richtte me tot hem als ‘ongelovige’, om hem ermee te confronteren dat hij mij blijkbaar had willen doden. Ik keek hem aan, ik weet dat hij naar mij geluisterd heeft. Misschien verandert het niets, maar misschien zet je iets in werking. Aan het einde van de rechtszaak was er in elk geval iets van verandering te zien want Abdeslam heeft spijt betuigd.”
Ook tijdens de ontmoetingen die Salines had met de terroristen die betrokken waren bij de voorbereidingen van 13 novembre, zag hij een verandering. „Een van hen was tijdens de rechtszaak explosief, maar toen ik hem ontmoette was hij kalm, open, rustig – sympathiek zelfs. Hij weet dat hij fout zat.” De tweede terrorist weigerde excuses aan te bieden omdat „dat geen nut zou hebben vanwege de ernst van zijn verschrikkelijke daden”. „Ik vind dat niet logisch en het is niet genoeg, maar ik kan zijn redenatie volgen.”
Evacuatie van overlevenden van de aanslag in het Bataclan, op 13 november 2015.
Foto CHRISTOPHE PETIT TESSON/EPA
Zoom in
Een slachtoffer buiten het Bataclan, 13 november 2015.
Foto Jerome Delay/AP
Zoom in
Een gewonde die na de aanslag in het Bataclan naar het ziekenhuis wordt gebracht,
Foto Thibault Camus/AP
Zoom in
De begripvolle manier waarop de twee mannen met de terroristen omgaan, zegt wat over de manier waarop zij naar de menselijke natuur kijken. Salines zegt meermaals te geloven dat „niemand irrécuperable (niet te redden) is”. Triomphe vindt zelfs dat Abdeslam geen levenslange gevangenisstraf had moeten krijgen omdat hem dat de kans zou ontnemen „op een dag zijn leven te verbeteren”.
Socioloog Lefranc zegt dat ze dit mensbeeld vaker zag bij slachtoffers van 13 november die een herstelrechtproces ingingen. „De slachtoffers van deze aanslagen hadden een uniek aspect: het waren veelal Parijzenaren, vaak hoogopgeleid en voorstanders van tolerantie en maatschappelijke diversiteit.” Hun visie wordt dan ook niet door iedereen begrepen: zowel Salines als Triomphe kreeg meermaals te horen naïef te zijn. „Veel mensen willen de wereld indelen in zwart en wit, in slecht en goed”, zegt Triomphe over die kritiek. „Zij noemen ons ‘naïef’ zodat ze die hokjes niet in twijfel te hoeven te trekken.”
Lees ook
Hartverscheurende getuigenissen, spanning tussen recht en onrecht in rechtszaakverslag van de aanslagen in Parijs
Preventieprojecten
Opvallend is ook dat Triomphe en Salines niet alleen terroristen willen spreken – beiden hebben na de aanslagen vrijwel hun hele leven gewijd aan projecten waarmee ze hopen de Franse maatschappij bestendiger te maken tegen extremisme. Triomphe richtte in 2020 de stichting Citizens Campus op in Marseille, waar hij na de aanslagen naartoe verhuisde omdat leven in Parijs te confronterend was geworden. Met de stichting organiseert hij onder meer theaterprojecten, lezingen en andere bijeenkomsten voor jongeren uit kwetsbare wijken.
„Deze wijken zijn vaak praktisch afgesloten van de stad en worden geplaagd door sociale problematiek, bijvoorbeeld als gevolg van deïndustrialisatie, en er is vaak nauwelijks diversiteit. Kinderen in deze wijken krijgen op 15-jarige leeftijd al van leraren te horen dat ze weinig kansen hebben in het leven. En ze hebben geen stem: als de pers bijvoorbeeld naar hun wijken komt, is het enkel om te praten over drugscriminaliteit. Deze jongeren zien soms geen toekomstpad en dat biedt ruimte aan extremismen en radicalisering.”
Om concreet te maken wat zijn stichting doet, heeft Claude-Emmanuel Triomphe een gast uitgenodigd om aan te sluiten bij het interview met NRC: de 18-jarige Jenna Abbes, die meedeed met projecten van Citizens Campus. Triomphe’s ogen lichten op als Abbes – blauwe jurk en hoofddoek, glimmende neuspiercing – aan komt lopen, zij begroet hem met een grote glimlach. „Wij kunnen supergoed met elkaar”, zegt ze stralend.
Claude Emmanuel Triomphe en Jenna Abbes, die meedoet aan het programma van de stichting van Triomphe.
Foto Théo Giacometti
Zoom in
Abbes vertelt dat ze bij Citizens Campus terechtkwam nadat ze haar stage in een patisserie was kwijtgeraakt en het niet lukte een nieuwe stageplek te vinden. „Bij de eerste sessies zat iedereen op zijn telefoon, niemand praatte met elkaar. Maar op een gegeven moment merkten we dat we niet veroordeeld werden, dat we alles mochten zeggen. Ons werd gevraagd mee te denken over hoe de stichting kon verbeteren en we hebben zelfs lokale politici ontmoet” – bij de ontmoeting ging het onder meer over armoede en problemen met het ov. Abbes zegt dat ze dankzij de bijeenkomsten heeft geleerd hoe ze zich beter kan uitdrukken en dat ze meer zelfvertrouwen heeft gekregen.
Dat Claude-Emmanuel Triomphe slachtoffer is van de aanslagen van 13 november in Parijs, wist ze aanvankelijk niet. „Ik vertel dat meestal niet omdat ik niet als slachtoffer gezien wil worden”, zegt Triomphe. Abbes ontdekte het pas onlangs toen journalisten bij Citizens Campus langskwamen voor een reportage. „Hij zei toen dat hij vier kogels heeft gevangen!”, zegt ze met grote ogen. „En hij is er gewoon nog! Nu denk ik elke keer dat ik in de shit zit aan u”, zegt ze terwijl ze zich tot Triomphe richt. „Dan weet ik dat ik gewoon moet doorzetten en dat het dan wel goedkomt. Als u dit kon overleven, kan een mens alles aan.”
Ook Georges Salines ging zich na het verlies van zijn dochter inzetten voor maatschappelijke projecten. Hij richtte slachtofferorganisatie 13onze15 Fraternité et Vérité (broederschap en waarheid) op en schreef twee boeken. Sindsdien bezoekt hij geregeld onder meer scholen en gevangenissen om te praten over slachtofferschap, terrorisme, radicalisering en herstelrecht. „Ik wil me verzetten tegen de haat die sommige politici aanwakkeren, mensen verenigen en ervoor zorgen dat niet alle moslims op één hoop worden gegooid – zeer belangrijk nu onze maatschappij steeds meer naar rechts en extreemrechts glijdt.”
Triomphe zegt zich tegen extremismen van beide zijden van het politieke spectrum te verzetten. „Tegen radicaal-rechts dat moslimhaat instrumentaliseert, maar óók radicaal-links dat de ogen sluit voor sommige problemen in onze moeilijke wijken.”
Lees ook
Salah Abdeslam wil vergiffenis, maar ook applaus
Abdeslam
Deze donderdag staat voor Triomphe en Salines in het teken van herdenken en samenzijn met andere slachtoffers en nabestaanden. Maar meteen daarna hebben beiden weer grootse plannen: Salines bezoekt volgende week het Berlijnse parlement en heeft twee bezoeken aan gevangenissen staan. Triomphe heeft meerdere bijeenkomsten van Citizens Campus, een bezoek bij vakbond CFDT en hij gaat op een korte cruise – een cadeau van de fysiotherapeut die hem weer leerde lopen.
En mogelijk komt er dus ooit een ontmoeting met Salah Abdeslam – hoewel de vraag is of de Franse justitie dat zal laten gebeuren nu eerder deze week is gebleken dat hij een USB-stick met jihadistische propaganda had ontvangen in zijn gevangeniscel. Niet ieder terreurslachtoffer is enthousiast. Zo noemde journalist ‘Riss’, die de aanslag op de redactie van het komische blad Charlie Hebdo in januari 2015 overleefde, Abdeslams aanvraag bij radiozender FranceInfo „pervers” en een poging om „terrorisme te normaliseren”.
Triomphe: „Hij is duidelijk nog steeds geradicaliseerd. Maar dat maakt mij niet uit. Als er ook maar een klein kansje is dat ik hem kan beïnvloeden, waarom zou ik het dan niet doen?” Hij heeft de advocate van de terrorist inmiddels benaderd, die zei „te zullen kijken wat ze kan doen”. Als NRC Georges Salines nadat het nieuws bekend wordt vraagt of ook hij ervoor zou openstaan om Abdeslam te ontmoeten, mailt hij binnen twee minuten terug: „Het antwoord is ja.”
Herdenking op 11 november op de Place de la Republique van de terroristische aanslagen in Parijs op 13 november 2015.
Foto Dimitar DILKOFF/AFP
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.