Op de voorpagina’s van Oekraïense media deze week niet de nieuwe Russische aanvallen, maar het onderzoek naar grootschalige verduistering in de energiesector. Daarbij zouden meerdere politieke bestuurders betrokken zijn.
Smeergeld
De Oekraïense anticorruptiediensten deden vijftien maanden lang onderzoek naar verduistering bij staatsbedrijven, specifiek bij het staatsenergiebedrijf Energoatom. Ze luisterden meer dan duizend uur aan telefoongesprekken af.
Uit dat onderzoek blijkt dat leveranciers zo’n 86 miljoen euro aan smeergeld hebben betaald om contracten met het bedrijf te krijgen of te behouden. De onderzoekers spreken van een ‘criminele organisatie op hoog niveau’.
Lees ook Oekraïne EU-lid? Sympathiek idee, maar het is één van de meest corrupte landen
Onder de betrokkenen bevinden zich machtige politieke figuren, zoals voormalig energieminister en huidig justitieminister Herman Haloesjtsjenko.
Oud-zakenpartner Zelensky
Pijnlijk voor de Oekraïense president Zelensky is de betrokkenheid van zijn voormalig zakenpartner. De anticorruptiediensten wijzen Timoer Minditsj aan als de man die de corruptiezaak opzette. Zelensky en Minditsj waren jarenlang mede-eigenaren van Kvartal 95, het productiehuis waarmee de Oekraïense president bekend werd als acteur en televisieproducent, voordat hij de politiek in ging.
Volgens Oekraïne-verslaggever Chris Colijn bouwde Minditsj de afgelopen jaren aan een netwerk van invloedrijke mensen binnen en rondom Energoatom. Zo kon hij geldstromen in het energiebedrijf beheren. “Hij zou leveranciers tien tot vijftien procent van de waarde van hun contracten als steekpenningen laten betalen”, vertelt Colijn. “Anders zouden ze het geld van de contracten niet krijgen.”
Lees ook Rusland wil Oekraïense burgers deze winter weer in het donker zetten: ‘Energie is het belangrijkste doelwit’
“Duidelijk is dat Minditsj bijzonder invloedrijk is. Hij wordt een nieuwe oligarch genoemd”, stelt Colijn. Minditsj wist dat er huiszoekingen zouden komen en ontvluchtte het land. “Er moet dus wel een lek zijn geweest van de anticorruptiedienst naar hem.”
‘De woede is groot’
Tetiana Shevchuk is bestuurslid bij het Anti-Corruption Action Center (AntAC), een Oekraïense organisatie die zich inzet tegen de corruptie in het land. “De woede onder Oekraïners is groot”, vertelt ze. “Ze denken: familie en vrienden vechten aan het front, terwijl politieke bestuurders geld van de staat stelen. Dat klopt niet.”
Volgens Shevchunk is het wrang dat de zaak zich juist in de energiesector afspeelt. “In sommige steden zit men dagenlang zonder stroom als gevolg van Russische aanvallen op Oekraïense energievoorzieningen.”
Vier mensen zijn inmiddels aangehouden. Zeven anderen worden verdacht. Haloesjtsjenko en zijn opvolger als energieminister Svitlana Hrynchu hebben hun ontslag ingediend. Het is nog niet duidelijk in hoeverre zij betrokken waren.
De Oekraïense minister van Justitie Herman Haloesjtsjenko
Colijn vertelt dat ook onduidelijk is of en zo ja in hoeverre Zelensky op de hoogte zou zijn geweest van de verduistering. Deze week sprak de president zich direct uit over het schandaal. Op Telegram schreef hij: “Op dit moment is de situatie voor iedereen in Oekraïne buitengewoon moeilijk. Het is absoluut onaanvaardbaar dat er bovenop dit alles nog steeds sprake is van bepaalde (corruptie)praktijken in de energiesector.”
Nieuwe wet
Opvallend is dat Zelensky eerder dit jaar juist probeerde de invloed van de anticorruptiediensten in te perken. In juli nam zijn regering een wet aan die de onafhankelijke instanties onder staatscontrole brachten. Volgens de president waren de diensten geïnfiltreerd door Russische spionnen en was meer toezicht nodig.
De wet leidde tot felle kritiek en grote protesten. Demonstranten stelden dat anticorruptiediensten onmogelijk onafhankelijk onderzoek kunnen doen als ze onder de overheid vallen.
Verslaggever Chris Colijn maakte eerder een video over deze protesten. Het waren de grootste sinds het begin van de Russische invasie in 2022.
Protesten in Oekraïne worden groter: ‘Demonstranten geloven niks van Zelensky’
Shevchuk denkt dat Zelensky van die kritiek heeft geleerd. “Hij weet hoe groot de woede toen was en begrijpt dat hij zich moet distantiëren van corruptie binnen zijn regering”, zegt ze. “Zijn reputatie als oorlogspresident komt nu onder druk te staan.”
Verkiezingsbelofte
Zelensky werd in 2019 juist gekozen met de grote verkiezingsbelofte om corruptie uit te bannen. Het is de vraag in hoeverre hij, in tijden van oorlog, die belofte kan waarmaken.
Lees ook Zeldzaam protest in Oekraïense steden tegen nieuwe wet
Na de Russische invasie in 2022 breidde de Oekraïense regering haar controle over de energiesector snel uit. Volgens een recent rapport van het onafhankelijke Oekraïense onderzoeksinstituut Ukraine Facility Platform, opgesteld in opdracht van de Europese Unie, heeft dat de corruptie niet verminderd. “In veel gevallen zijn corrupte praktijken gebleven of verergerd,” stellen de onderzoekers.
Shevchuk herkent dat beeld. “Omdat Oekraïne onder een staat van beleg staat, worden niet alle besluiten binnen instanties even goed gecontroleerd,” zegt ze. Ze waarschuwt dat dit ruimte schept voor corruptie.
Toch is ze voorzichtig optimistisch. “Deze zaak gaat niet alleen over corruptie, maar ook over de strijd ertegen,” zegt Shevchuk. “De waakhonden blijken sterk genoeg om zulke praktijken bloot te leggen. Dat geeft mensen hier ook hoop.”