De fracties van D66 en CDA zitten naast elkaar in de plenaire zaal van de Tweede Kamer, alleen een gangpad scheidt ze. Tijdens het debat over de verkenning op donderdag, had dat gangpad er net zo goed niet kunnen zijn: de twee partijen die samen de volgende fase van de formatie ingaan grapten het hele debat met elkaar. D66’er Jan Paternotte gebaart vaak grijnzend naar CDA-collega’s. Op een gegeven moment hebben Paternotte en CDA’er Bart van den Brink – allebei secondanten in de formatie – een onderonsje en lopen ze samen de zaal uit. Rob Jetten kijkt regelmatig lachend naar de CDA-fractie.
Wanneer CDA-leider Bontenbal Jetten complimenteert dat hij het in de campagne had over ‘gemeenschapszin’, kijken de twee mannen elkaar lachend en met gespreide armen aan. Mirjam Bikker (CU) zegt hierover: „Het goede nieuws is dat de VVD achter mij onrustig wordt.” Die „ruiken onraad”.
Afzwaaiend verkenner Wouter Koolmees (D66) heeft D66 en CDA (samen 44 zetels) de taak gegeven de komende drie weken over de inhoud te onderhandelen. Volgens hem zijn zij bereid over hun verschillen heen te stappen om te werken aan een „positieve agenda”. Over zijn rapport werd donderdag in de Tweede Kamer gedebatteerd. Het debat vond plaats voordat bekend werd dat de door D66 aangestelde informateur Hans Wijers zich op de verkiezingsavond negatief over de VVD en Yesilgöz uitliet en zich daar ook tegen een coalitie met JA21 uitsprak.
D66 en CDA hebben iets van Yesilgöz nodig: ze hopen dat zij op termijn haar blokkade op GroenLinks-PvdA laat varen, en proberen haar onder druk te zetten
Met het advies van Koolmees zijn de VVD’ers helemaal niet blij. VVD-leider Dilan Yesilgöz wilde óók graag meepraten, en Yesilgöz heeft dat ook aan Koolmees aangeboden. Donderdag gaf hij aan, net als in zijn rapport, dat de VVD door het uitsluiten van GroenLinks-PvdA deze fase van de formatie bemoeilijkt. Het speelt mee dat D66 en CDA al tijdens de campagne diep gefrustreerd zijn geraakt over de houding van Yesilgöz. De VVD heeft voorlopig al haar krediet verspeeld, klinkt het achter de schermen, en D66 en CDA zetten die partij dus graag buitenspel.
Dat raakt de VVD waar het pijn doet: de VVD is met de jaren door en door een bestuurderspartij geworden, en onderhandelde de afgelopen decennia vrijwel altijd mee. Die positie in het centrum van de macht wordt nu (een beetje) aangetast. Esther Ouwehand van Partij voor de Dieren stelde de retorische vraag waarom het zo „vanzelfsprekend is dat de VVD weer in het kabinet komt”. CDA’ers en D66’ers roffelden vrolijk op hun tafeltjes. Maar de realiteit is wel dat de sociaalliberalen en de christendemocraten iets van Yesilgöz nodig hebben: ze hopen dat zij op termijn haar blokkade op GroenLinks-PvdA laat varen, en proberen haar hiermee onder druk te zetten.
D66 en CDA hebben „sterke raakvlakken” met GroenLinks-PvdA, zegt Yesilgöz, „zoals we tijdens de campagne al hebben gezien”. De afgelopen maanden zeiden VVD’ers al regelmatig dat CDA en D66 links of linksig zijn geworden. Die kritiek hielden VVD’ers op zak in de weken na de verkiezingen, maar nu lijkt die weer terug.
GroenLinks-PvdA-leider Jesse Klaver is tevreden met de volgende stap in de formatie: bij zijn partij leeft de hoop dat wanneer de formatie draait om de inhoud, zij op termijn tóch samen met D66, CDA en VVD in een meerderheidscoalitie kunnen. Maar Klaver zocht geen toenadering tot Yesilgöz. Hij stipte aan dat de VVD de overhand heeft in de ministerraad. Volgens Klaver zouden „kwade tongen” kunnen beweren dat de VVD „nog nooit zoveel macht heeft gehad”, en daarom helemaal geen snelle formatie zou willen. De VVD herhaalt vaak dat het kabinet Schoof, dat met BBB en VVD rust op slechts 26 zetels, zo snel mogelijk vervangen moet worden.
Tijdens dit debat werden de verhoudingen tussen de oude bestuurderspartijen D66, CDA, VVD en (GroenLinks-)PvdA nog maar eens bevestigd. D66 en CDA vormen een verbond met elkaar en tégen de VVD, terwijl de route naar regeringsdeelname voor GroenLinks-PvdA versperd blijft.
De komende drie weken zullen D66 en CDA, denken de partijen zelf, best wat inhoudelijke stappen kunnen zetten. Maar de impasse oplossen, dat lijkt nog niet aan de orde. Wouter Koolmees, die na het debat afscheid nam als verkenner, denkt dat „nadat het stof van de verkiezingsstrijd is neergedaald”, „meer ruimte zal ontstaan” voor een open gesprek.
Lees ook
Koolmees adviseert dat D66 en CDA samen onderhandelen. Voor het eerst sinds jaren zónder de VVD
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.