„Het was er minstens 50 graden Celsius, kleine kinderen en baby’s waren aan het huilen en een hoogzwangere vrouw zakte in elkaar van uitputting”, vertelt vrijwilliger Naeem Jennah over de omstandigheden in het vliegtuig met daarin 153 uit Gaza afkomstige passagiers. Dertien uur lang stond hun toestel op een Zuid-Afrikaanse landingsbaan zonder dat de inzittenden eruit mochten, lange tijd zaten ze zonder water of voedsel. Jennah, die optreedt als woordvoerder van een coalitie van hulporganisaties, was met toestemming van de douane het vliegtuig binnen gegaan om zich om de passagiers te bekommeren.
De inzittenden waren de dag ervoor vanaf de Israëlische luchthaven Ramon nabij Eilat vertrokken en via Nairobi naar Johannesburg gebracht. Bij vertrek uit Israël had de Israëlische douane hun paspoorten niet gestempeld, en dat was voor de Zuid-Afrikaanse grensbewakingsautoriteit BMA reden om de Gazanen in het toestel te houden nadat het op 13 november vrij onverwacht in Johannesburg geland was.
Na tussenkomst van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa kregen de Gazanen uiteindelijk toestemming om uit te stappen. Ramaphosa vertelde aan journalisten dat minister van Binnenlandse Zaken Leon Schreiber hem had gebeld over de impasse op het vliegveld. „We kunnen ze niet terugsturen”, had hij zijn minister geïnstrueerd.
De Gazanen kregen bij vertrek uit Israël geen uitreisstempels en zaten daardoor dertien uur lang vast op de landingsbaan in Johannesburg.
Foto via Gift of the Givers
Zoom in
Onder voorwaarde dat de reizigers onderdak hadden, waarvoor de hulporganisatie Gift of the Givers garantie bood, mochten de passagiers voet zetten op Zuid-Afrikaanse bodem. Ramaphosa verklaarde later dat de groep is binnengelaten uit „medeleven” van de regering.
In een persbericht van de BMA staat dat geen van de passagiers „een voornemen om asiel aan te vragen” hebben geuit. Maar volgens Jennah is klopt dat niet. Uit een rondgang bleek dat zo’n driekwart van de inzittenden asiel wilde aanvragen: „Op een bepaald moment waren de mensen in het vliegtuig zelfs aan het zingen dat ze asiel wilden.”
Etnische zuivering
Tijdens een mediaoptreden in Soweto vertelde Ramaphosa dat de omstandigheden waaronder de vlucht had plaatsgevonden „mysterieus” waren. Volgens hem lijkt het erop dat deze Palestijnen uit Gaza zijn „weggespoeld”. Gift of the Givers-oprichter Imtiaz Sooliman was tegenover nieuwszender Al Jazeera uitgesprokener: volgens hem gaat om etnische zuivering door een Israëlische dekmantelorganisatie die misbruik maakt van de wanhoop in Gaza.
De vlucht is georganiseerd door Al-Majd Europe, dat onbereikbaar is voor vragen van de pers. Op de website claimt deze ngo in 2010 te zijn opgericht in Duitsland en dat ze een kantoor hebben in Jerusalem, maar exacte adressen of ander bewijs is hier online niet van te vinden. Ook is de website pas op 2 februari 2025 geregistreerd.
Al-Majd bereikte de reizigers via advertenties op sociale media en via een online portaal voor hun tickets. „Op geen enkel moment tijdens hun reis vanuit Gaza hebben deze reizigers een medewerker van Al-Majd Europe gezien of gesproken. Ze zijn door Israëlische soldaten vanuit Zuid-Gaza bij Karm Abu Salem de grens over geleid en in bussen vervoerd naar Ramon Airport, een rit van 250 kilometer”, licht Jennah toe.
De Palestijnse ambassade in Zuid-Afrika, die niet op de hoogte was van de komst van de vlucht, waarschuwt Gazanen voor deze „misleidende organisatie die misbruik maakt van de tragische omstandigheden van de inwoners in Gaza”.
Sarah Oosthuizen van Gift of the Givers zegt dat de Gazanen mogelijk het slachtoffer zijn van mensensmokkel: „Deze mensen hebben enorme bedragen van 2.000 tot 5.000 dollar betaald om op deze vlucht te komen en bij de grensovergang hebben de Israëlische soldaten al hun bagage, zelfs brillen, luiers en tandenborstels, afgenomen. Daar komt bij dat een groot deel is voorgehouden dat ze naar andere landen gingen, bijvoorbeeld Indonesië en Maleisië.”
COGAT, het Israëlische legeronderdeel dat de grensposten van Gaza bewaakt en de controle heeft over alle uitreizen, liet in een verklaring weten dat „een derde land” bereid was gevonden om de groep Gazanen te ontvangen, maar benoemde niet om welk land het gaat.
Sterke bondgenoot
Als de passagiers van deze vlucht niet toegelaten waren, dan zou dat een smet zijn geweest op het blazoen van Zuid-Afrika. Het land geldt als een sterke bondgenoot van Palestina. Zo heeft Zuid-Afrika een zaak aangespannen tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag ter voorkoming van genocide in Gaza en presenteerde Francesca Albanese, de speciale rapporteur van de VN voor de bezette Palestijnse gebieden, vanuit Kaapstad haar meest recente rapport. Op een centraal plein in Ramallah, de administratieve hoofdstad van Palestina op de Westelijke Jordaanoever, staat een prominent standbeeld van Nelson Mandela dat in 2016 is geschonken door de stad Johannesburg.
Het is niet voor het eerst dat de omstreden ngo Al-Majd Europe een vlucht naar Johannesburg organiseert. Op 28 oktober landde onder soortgelijke omstandigheden een gecharterd toestel met 176 uit Gaza vertrokken passagiers. Hoewel de reizigers toen ook geen uitreisstempels van de Israëlische autoriteiten hadden gekregen, was deze groep gewoon het land binnengelaten door de BMA. Gift of the Givers, die ook in contact is met dit reisgezelschap, zegt dat deze Gazanen niet de accommodatie kregen die hen was beloofd en samengepakt in kleine kamertjes eindigden in notoir criminele buurten van Johannesburg.
De Zuid-Afrikaanse Cyril Ramaphosa in een warme omhelzing met Bassam Elhussiny, tweede man van de Palestijnse ambassade in Johannesburg.
Foto ANP/EPA/ALAISTER RUSSELL
Zoom in
Volgens de Israëlische krant Haaretz heeft de Israëlische regering de uitreisbeperkingen voor Gazanen versoepeld nadat de Amerikaanse president Donald Trump een plan lanceerde om van Gaza „de Rivièra van het Midden-Oosten” te maken. Mensenrechtenorganisaties zien dit plan als een vorm van etnische zuivering. Een bron binnen de Israëlische veiligheidsdienst vertrouwde Haaretz toe dan momenteel 95 procent van de vertrekverzoeken worden goedgekeurd. Zo’n 37.000 tot 40.000 Gazanen zouden de enclave van ruim 2 miljoen inwoners sinds de aanpassing van het beleid verlaten hebben.
Van de 153 Gazanen op de vlucht zijn er 130 in Zuid-Afrika opgevangen met hulp van Gift of the Givers, waar zij voor de visumvrije periode van 90 dagen mogen blijven. Volgens de organisatie bereidt een aantal van hen een asielaanvraag voor of is deze al ingediend. De overige 23 passagiers zijn doorgereisd naar andere landen, waaronder Egypte.
Het is onduidelijk of er meer van dit soort vluchten gepland zijn. De Zuid-Afrikaanse autoriteiten zijn een onderzoek gestart naar de Al-Majd Europe.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.