De sfeer is goed tussen D66 en CDA – nu de inhoud nog

„Gemeenschapszin.” „Een sterke samenleving.” Woorden van D66-fractievoorzitter Rob Jetten, geuit tijdens de verkiezingscampagne, die CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal als muziek in de oren klonken. „Kom er maar eens om”, zei Bontenbal afgelopen donderdag tijdens het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag: „Een D66’er die begint over gemeenschapszin. Er zit blijkbaar meer overlap tussen ons dan ik altijd dacht.”

Om de impasse in de formatie te doorbreken, adviseerde verkenner Wouter Koolmees (D66) CDA en D66 de komende drie weken verder te laten praten over vijf thema’s die kiezers bezighouden en in de campagne vaak terugkeerden: wonen, stikstof, economie, veiligheid en migratie. De onderlinge sfeer tussen D66 en CDA – samen 44 zetels – leek . Bontenbal „met een positieve blik” aan die gesprekken onder leiding van Sybrand Buma (CDA) en Hans Wijers (D66) te beginnen.

Een dag later stapte de door D66 aangestelde informateur Hans Wijers op, na publicaties van NRC. De formerende partijen zullen daarom deze week vooral op zoek moeten naar rust, na een turbulente vorige week. Hoe groot is de kans is dat ze die via de inhoud zullen vinden? Een overzicht van de overlap en verschillen in de plannen van D66 en CDA.

MigratieEensgezind over de spreidingswet

De gesprekken beginnen maandag met het migratiedossier. Om zwevende kiezers op rechts te lokken, veranderde Jetten de afgelopen maanden van toon over migratie. Zo had hij het meerdere malen over overlast veroorzakende asielzoekers, „aso’s” die het voor anderen verpesten, en zei hij in een interview met het AD: „Het migratiesysteem is stuk.” Met zijn kritischer houding lijkt Jetten in de richting van het CDA op te schuiven.

Ze zijn het ook eens over het behoud van de spreidingswet, die statushouders verplicht over gemeenten verspreidt. D66 noemt het Europese migratiepact, dat in juni 2026 wordt ingevoerd, een „belangrijke stap naar een eerlijk, humaan en werkend asielsysteem in Europa”, het CDA vindt het „de basis van de nationale aanpak rondom asiel”. In dat pact wordt onder meer afgesproken binnenkomende asielzoekers te verdelen over Europese landen. 

Het CDA wil, verwijzend naar het advies van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen, een gemiddeld migratiesaldo van 40.000 tot 60.000 migranten per jaar. D66 noemt geen aantal maar steunt het advies van de staatscommissie ook.

Toch zijn er ook verschillen. Het CDA is voor de maatregelen uit de ‘asielnoodmaatregelenwet’ van oud-minister Faber (PVV), dat nu bij de Eerste Kamer ligt, en voor strafbaarstelling van illegaliteit. D66 vindt dat allebei maar niks. Overigens delen beide partijen de frustratie dat ze tijdens Kamerdebatten door onder meer de VVD werden weggezet als partijen die niets wilden doen aan migratie.

WoningtekortEen snelle afbouw van de hypotheekrenteaftrek?

Als er één onderwerp is waar de plannen van D66 en CDA op elkaar lijken, is het de aanpak van het woningtekort. Dat bedraagt nu zo’n 400.000 huizen en zal de komende jaren verder oplopen. „We moeten aan de slag”, schrijft het CDA in zijn verkiezingsprogramma. „Als we blijven doen wat we deden, komen er ook de komende jaren te weinig huizen bij”, schrijft D66. Beide partijen willen lege gebouwen herontwikkelen, extra verdiepingen toevoegen aan bestaande huizen, woningen splitsen en een „wijkje”, „buurtje” of wat „losse huizen” erbij. Er moeten extra ouderenwoningen en levensloopbestendige huizen komen, maar de bejaardenhuizen keren niet terug: dat plan van het huidige kabinet wijzen de twee af. 

Ook over de fiscale kant van het eigenwoningbezit kunnen D66 en CDA elkaar de hand schudden. Neem de hypotheekrenteaftrek. D66 wil die afbouwen in twaalf jaar, CDA wil daar langer de tijd voor nemen (dertig jaar). Het leidt tot minder snel stijgende huizenprijzen, en tot hogere lasten voor woningeigenaren. Onduidelijk is of de partijen het ook eens zijn over een probleem dat met die renteaftrek samenhangt: de ‘dertigjaarstermijn’. Vanaf 2031 dreigt chaos, omdat huizenbezitters moeten gaan aantonen dat zij nog recht hebben op hypotheekrenteaftrek. Het loslaten van die termijn lost het probleem op maar kost bijna één miljard euro per jaar. Beide partijen hebben niets over dit probleem in hun programma staan.

VeiligheidWel of geen Europese krijgsmacht

Ook over de internationale veiligheid zijn de twee partijen het in de basis eens. De komende jaren moeten miljarden voor defensie worden uitgetrokken om de nieuwe NAVO-norm van 3,5 procent van het bruto binnenlands product te halen. Het bedrag loopt op tot ruim 19 miljard euro in 2035. D66 en CDA denken exact hetzelfde over die norm; die moet worden gehaald. Om die extra uitgaven te kunnen betalen, willen ze fors snijden in de zorguitgaven. Bij D66 gaat het om 7,3 miljard, bij het CDA om 5,6 miljard. Allebei zijn ze ook voorstander van een vorm van vrijwillige dienstplicht.

Verschillen zijn er ook. D66 kijkt, zoals de partij betaamt, direct naar Europa. De partij wil Oekraïne snel bij de Europese Unie, op lange termijn een Europese krijgsmacht en Europese samenwerking bij bijvoorbeeld het inkopen van munitie en het trainen van de krijgsmacht. Het CDA wil dat allemaal niet. Wel pleit de partij van Bontenbal voor opschaling van de Europese defensie-industrie.

StikstofDe veestapel moet krimpen, maar hoeveel?

Dan het stikstofslot. Boeren, bedrijven en het verkeer stoten te veel uit, waardoor minder woningbouwprojecten van de grond komen en uitbreiding van het overvolle stroomnet wordt bemoeilijkt. Over de oplossingsrichting zijn D66 en CDA het eens: de uitstoot moet omlaag. Bij beide partijen krimpt daardoor de veestapel, zo blijkt uit de doorrekening van hun verkiezingsprogramma’s door het Centraal Planbureau (CPB). Maar D66 reduceert meer stikstofuitstoot dan het CDA. En bij D66 krimpt de veestapel ook harder, al spreekt de partij niet meer over een halvering van de veestapel.

D66 wil vasthouden aan de stikstofdoelen voor 2030: in dat jaar mag in nog maar de helft van de natuurgebieden te veel stikstof neerslaan, waarbij de meest kwetsbare gebieden prioriteit krijgen. Het CDA, dat van oudsher veel boeren als kiezers heeft, richt zich op het behalen van diezelfde doelen, maar dan vijf jaar later. Dit meningsverschil leidde in het kabinet Rutte-IV tot flinke ruzie tussen CDA en D66, en een kabinetscrisis.

De aanpak is ook anders. D66 wil een maximum instellen voor het aantal koeien per hectare, en de uitstootnormen voor stallen aanscherpen. Het CDA kijkt niet naar het aantal dieren per hectare, maar naar de stikstofuitstoot per bedrijf, waarvoor het normen wil afspreken. Daarnaast pleit D66 voor bufferzones van 0,5 tot 5 kilometer rondom door Europese wetgeving beschermde Natura 2000-gebieden, waar extra strenge regels voor boerenactiviteiten gelden. CDA stelt aanzienlijk kleinere zones voor, tot 250 meter. D66 wil bovendien extra natuur, het CDA wil de Natura 2000-gebieden juist ‘evalueren’.

EconomieMeer belastingen, of juist duurzaamheidssubsidies?

Klimaatmaatregelen spelen een belangrijke rol als het om de economie gaat. Zo moet vervuilende industrie vergroenen. Net als bij stikstof zijn ook de klimaatplannen van D66 ambitieuzer dan die van het CDA. Beide partijen willen de uitstoot omlaag brengen, maar D66 streeft naar een klimaatneutraal Nederland in 2040, terwijl het CDA daarvoor 2050 aanhoudt. D66 kiest naast subsidies ook voor meer regels en belastingen, zoals een plasticheffing, het CDA pleit vooral voor subsidies en afspraken (en minder voor heffingen) om vervuilende industrie te vergroenen. In juni bleek CDA bijvoorbeeld voor het afschaffen van de CO2-heffing op industrie, D66 reageerde verbolgen. Het CPB waarschuwt wel dat door de strengere regels van D66 bedrijven kunnen vertrekken, al verwacht het óók dat juist de vervuilende industrie kan krimpen en duurzamere alternatieven kan ontwikkelen.

Er zijn ook overeenkomsten. Zowel D66 als CDA investeren in spoor en wegen. D66 wil 26,5 miljard euro steken in bijvoorbeeld de Lelylijn (spoorlijn tussen de Randstad en het noorden), Merwedelijn (tramlijn tussen Utrecht en Nieuwegein) en de IJmeerverbinding (tussen Almere en Amsterdam).

Enkele andere thema’s hoeven volgens het verslag van verkenner Koolmees niet per se te worden onderzocht tijdens de gesprekken tussen CDA en D66. Neem zorg en sociale zekerheid. Die zitten „impliciet” in zijn verslag, zei Koolmees donderdag. „Het is onvermijdelijk dat ook daarin keuzes moeten worden gemaakt.” Hij wees op de hogere uitgaven voor bijvoorbeeld defensie. „Dat geld moet wel worden gevonden. Mijn suggestie is om ook daar alvast keuzes in te maken. Niet in detail, maar wel richtinggevend.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.