Donderdag landde een vliegtuig met 153 Palestijnen uit Gaza op een vliegveld in Zuid-Afrika. Volgens de grenspolitie hadden ze geen uitreisstempels, geen retourticket of informatie over hun accommodatie. Ze moesten twaalf uur wachten voordat ze mochten uitstappen en zijn vervolgens opgevangen door een hulporganisatie. 

Het is om meerdere redenen opmerkelijk. Het is namelijk vrijwel onmogelijk om Gaza te verlaten. De vliegtuigmaatschappij die de groep vervoerde, heet Al-Majd Europe en de Israelische krant Haaretz wist te achterhalen dat de eigenaar Tomer Janar Lind is, een man met zowel de Israëlische als de Estse nationaliteit. Volgens deze krant werkte Lind samen met de Israëlische autoriteiten, met een afdeling van het leger die een beleid voert om Palestijnen uit hun land te verdrijven. 

Niet vrijwillig

“Het lijkt onderdeel van een etnische zuivering en genocide”, zegt Alette Smeulers, hoogleraar internationale misdrijven aan de Rijksuniversiteit Groningen. Want hoewel het voor deze mensen op dit moment veiliger is in Zuid-Afrika en het ook logisch is dat ze daarvoor kiezen, kun je hun vertrek niet echt vrijwillig noemen. “Dit is de politiek van Israël: het leven in Gaza en ook de Westbank onmogelijk maken en op allerlei manieren eraan bijdragen dat mensen daar weggaan. Het lijkt dan misschien een humanitaire actie, maar in feite zijn deze mensen gedeporteerd.”

In deze video leggen we uit hoe Gazanen de afgelopen twee jaar al meerdere keren verdreven zijn:

Momenteel is er officieel een staakt-het-vuren in Gaza, waar Israël zich niet volledig aan houdt. “Ik denk dat de huidige Israëlische regering naar allerlei manieren zoekt om de Palestijnse bevolking weg te krijgen”, zegt Smeulers. “Eerst uit Gaza en dan uiteindelijk ook van de Westbank. En alle mogelijkheden die ze hebben, gebruiken ze. Met als uiteindelijk doel om het hele land te claimen en alle Palestijnen daar weg te hebben.”

Verschillende media, waaronder Al Jazeera en Reuters, spraken met Gazanen die in het vliegtuig zaten. Zij zeggen dat ze van deze vlucht wisten via social media en dat ze pas een dag van tevoren hoorden dat ze Gaza zouden verlaten. Ze kregen als instructie om alleen een kleine tas, mobiele telefoon en wat cash geld mee te nemen. Mensen betaalden 1400 tot 2000 dollar per persoon, maar kregen niet de juiste papieren die hun beloofd waren. Ze zeiden niet te weten wat hun bestemming zou zijn. 

“Er wordt ook gebruikgemaakt van de wanhoop van Palestijnse families in Gaza”, zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam. “Er zijn heel veel mensen die niet weg willen, omdat ze verbonden willen blijven aan hun land. Maar als je al twee jaar in de bombardementen zit, als er continu gevaar is, in onzekerheid leeft en honger hebt en je omgeving een ruïne is, dan blijft op den duur als enige mogelijkheid over om te vertrekken, omdat je jezelf in veiligheid moet brengen.” 

Zuid-Afrika geen toeval

Dat het vliegtuig deze groep Gazanen naar Zuid-Afrika bracht, lijkt geen toeval. Dat land diende een aanklacht in bij het Internationaal Gerechtshof waarin het Israël beschuldigt van genocidale daden tegenover het Palestijnse volk.

Nagtzaam ziet dit dan ook als signaal vanuit Israël. “In de Israëlische politiek is wel vaker gezegd tegen landen als Zuid-Afrika, of ook Arabische en Europese landen: als jullie je zoveel zorgen maken over de Palestijnen, waarom komen jullie ze dan niet halen? Of in dit geval dus: hier heb je ze. Geef ze maar een beter thuis. Het is misschien speculatie, maar het lijkt wel alsof Israël Zuid-Afrika uitdaagt.” 

Compassie en empathie

De Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa koos er uiteindelijk voor om deze groep Gazanen inderdaad toe te laten. “We kunnen ze niet terugsturen, ook al hebben ze niet de verplichte papieren. Deze mensen komen uit een door oorlog verscheurd land en vanuit compassie en empathie moeten we ze opvangen”, zei hij. 

Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen ziet hoe er in Zuid-Afrika met begrip wordt gereageerd op de komst van Palestijnen uit Gaza. “Er is veel steun voor hun zaak. Veel Zuid-Afrikanen vergelijken de situatie in Gaza met hun eigen geschiedenis van apartheid en spreken van een genocide.”

Maar er is ook wantrouwen, want Zuid-Afrikanen willen ook weten wie er achter deze mysterieuze vlucht zit. “Kan er ook sprake zijn van etnische zuivering van Israël, vragen Zuid-Afrikaanse media zich af. De zaak wordt onderzocht.”     

Strafbaar of niet?

Bovendien komt nu ook de vraag op: wat als dit een soort test was en er op deze manier de komende tijd vaker vliegtuigen vol Palestijnen naar willekeurige landen gestuurd worden? Volgens Haaretz vond in mei ook al zo’n vlucht plaats. Toen ging een vliegtuig met 57 Palestijnen naar Boedapest en vanuit daar gingen mensen verder naar Indonesië en Maleisië. 

Of dit zomaar ‘mag’ is lastig te zeggen, dat hangt af van in welke omstandigheden de mensen aan boord van zo’n vliegtuig gaan: was dat vrijwillig of niet, is er sprake van mensenhandel of deportatie? Het strafbare zit ‘m verder ook in het bewust verslechteren van de leefomstandigheden in Gaza zelf, waardoor je mensen wegjaagt. “Mensen hebben altijd het recht te blijven in de staat waarvan ze onderdaan zijn”, legt Smeulers uit. “Als je dat onmogelijk maakt of ze deporteert, dan schend je daarmee internationale verdragen.”