Is het nu echt of niet? Na zoveel discussies wil ze het nu toch echt weten, dus stapt de ironische reporter van het Amerikaanse Instagram-account Overheard Bookclub op een zonnige dag het park in. Met camera en microfoon vraagt ze aan meerdere jongemannen die zich daar zo stijlvol op bankje of gras hebben gedrapeerd met een boek, of ze wel écht lezen.
Voor wie het even gemist heeft: de discussie gaat dit jaar niet over twintigers die níét meer zouden lezen, maar juist over hen die wél lezen. De aanleiding ligt eigenlijk alweer een paar jaar terug, toen het lezen in de openbare ruimte van een echt papieren boek een voorzichtig trendje onder met name gen Z’ers bleek te zijn geworden. Dit jaar gaat het vooral om de kritiek die dat trendje weer oproept: want ja, daar zitten dan ineens jonge mannen en vrouwen in hun eentje met een papieren boek in café of metro, maar gaat het hen wel echt om het lezen of is het alleen maar show – performative reading?
Nieuwe rituelen
De discussie is een direct gevolg van het succes van Booktok en BookTube, met zijn miljoenen volgers en vele nieuwe rituelen, waarin een intrigerende vervlechting tussen de analoge en digitale wereld is ontstaan. Beroemde ‘book influencers’ zoals popster Dua Lipa vertellen hun volgers op de sociale media wat ze zouden moeten lezen, bookstagrammers proberen hun eigen bekendheid te vergroten met het bespreken van boeken, honderden lezers maken ondertussen TikTok-filmpjes van zichzelf hóé ze hun favoriete (papieren) boek lezen, inclusief de uitbeelding van bijbehorende emoties (ook gehuild op pagina 342?).
En tussendoor verschijnen dus beelden van lezen als trendy openbare bezigheid. of in de metro met boek, maar ook met het opvallend juiste kapsel, de juiste peinzende of gevoelige blik. De oudere generatie volgt in deze leestrend zelfs al de jongere: zo verscheen vorige week een fotoreeks van Sarah Jessica Parker, ooit de trendsetter uit Sex and the City en , op het Instagram-account van de , terwijl ze zich staand in de subway in een boek verdiept, uiteraard met de juiste jas aan en dito koptelefoon op.
Actrice Sarah Jessica Parker, tevens jurylid van de Bookerprize 2025, poseert in de metro met boek voor de foto.
Foto ANP/The New York Times
Zoom in
De Süddeutsche Zeitung wist eind oktober na de Frankfurter Buchmesse precies te vertellen waar deze nieuwe enscenering van het papieren boek vandaan kwam: in deze tijd van technologisering en verplatting wordt het ouderwetse papieren boek tot een ‘sociaal signaal’, waarmee juist gen Z, opgegroeid met de smartphone in de hand, van de volgzame digitale massa. Het boek wordt hier een rekwisiet in de vertelling van jezelf als een contemplatief en vooral authentiek wezen – genietend van de ‘Joy of Missing Out’, zoals een bookstagrammer het formuleert. Maar zoals het gaat in deze tijd: ook analoge authenticiteit dient digitaal te worden vastgelegd, wil het als sociaal signaal echt betekenis krijgen.
Traditie
Natuurlijk, lezen in het openbaar is nooit helemaal weggeweest, en een zekere performatieve bedoeling kon het lezen onder jongeren ook in analoge tijden hebben. De digitale enscenering van het lezen is wel nieuw, maar ook dat sluit uiteindelijk aan bij een langere beeldtraditie.
Antoine Wiertz, La liseuse de romans, 1853
Zoom in
In de westerse schilderkunst voegt boekenlezen al sinds de 14de eeuw een extra laag aan een beeld toe – een bekend filosofisch boek in de hand van een staatsman, een liefdesbrief voor de huisvrouw – maar vooral in de 19de eeuw werd het, als deel van een bredere maatschappelijke discussie over het lezen, een populair genre. Er werden na 1850 meer boeken geschreven en gelezen dan ooit tevoren, en de toenmalige schilderijen over het lezen pasten bij de opkomende belangstelling voor psychologische introspectie, soms ook met een erotische ondertoon. Gaandeweg ontstonden er echter ook schilderijen waarin een zekere scepsis over dit nieuwe lezen te merken was. Vooral het beeld van de lezende vrouw – soms zelfs naakt lezend – paste eind 19de eeuw bij een kritische discussie; conservatieve burgers vreesden dat boeken vrouwen zouden kunnen aanzetten tot liederlijke of rebelse gedachtes.
Instagram-account van performative reading.
Zoom in
In de huidige discussie over het performatieve lezen is nu óók een sceptische beeldvariant opgedoken, en ook die heeft een erotische ondertoon – maar anders dan in de 19de eeuw krijgt nu vooral de lezende man het te verduren. Werden foto’s van de lezende man tot voor kort nog als een nieuwe vorm van aantrekkelijkheid op Instagram geplaatst (‘hot dudes reading’), nu circuleren diverse foto’s of video’s van de zogeheten ‘performative male’, die in het openbaar net iets te ostentatief zit te lezen – in de sportschool, op de sporttribune, in het café. De kritiek: hij zou het boek slechts gebruiken om vrouwelijke aandacht te krijgen, omdat hij hoopt dat de vrouw gevoelig is voor een dergelijk sapioseksueel accessoire.
Andy Warhol
En nu? Na zoveel kritiek proberen veel digitale leesliefhebbers het prille leestrendje toch nog te redden. Meerdere bookfluencers geven nu tips hoe je tóch gewoon in het openbaar kan lezen (‘mag je een bekende klassieker lezen?’ Ja, sust Athenaeum Boekhandel op haar Instagram-account: „Lang leve de performative readers!”). En in het park gaat de olijke reporter van de Overheard bookclub naast de lezende Rex zitten, een jongeman met lang haar en zonnebril die een boek over ‘de filosofie van Andy Warhol’ blijkt te lezen. Ja, hij is echt, zegt de reporter na enkele priemende vragen – en haar account stroomt vol met applaus van de volgers.
De papieren boeken-lezer als ster van de sociale media: Warhol, die vijftig jaar vóór de sociale media zijn leven al tot permanente performance stileerde, zou het prachtig hebben gevonden: aan het eind weet niemand meer wat echt en wat nep is – als het maar wordt vastgelegd.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.