Dat schrijven journalisten Diederik Baazil en Cagan Koc in hun nieuwe boek De Belangrijkste Machine ter Wereld.

In het Witte Huis

Wennink sprak eind 2023 in het Witte Huis af met de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan. Het gesprek duurde ongeveer een uur en het was de eerste enige officiële ontmoeting tussen de twee. De inhoud van dat gesprek was tot nu toe niet bekend, met goede redenen, zo blijkt uit het boek.

Op dat moment hadden Nederland en Japan al ingestemd met exportbeperkingen op geavanceerde chipmachines naar China, maar geen van beide landen legde beperkingen op aan het onderhoud van machines die al geleverd waren. Amerikaanse functionarissen vreesden dat Chinese fabrieken daardoor nog jarenlang geavanceerde chips zouden kunnen blijven produceren.

Wennink waarschuwde dat het buitensluiten van China contraproductief zou zijn. China’s rol in het mondiale chipecosysteem is volgens hem noodzakelijk en onvermijdelijk. Als Chinese klanten geen toegang meer krijgen tot ASML’s service, zal het land alleen maar sneller eigen technologie ontwikkelen – met verdere fragmentatie van de chipketen tot gevolg.

Een controversieel voorstel

Daarbij zou Wennink volgens bronnen binnen de Amerikaanse overheid en ASML een controversieel voorstel hebben gedaan. Als ASML-ingenieurs Chinese klanten mochten blijven bedienen, zou het bedrijf inzicht kunnen geven in wat er zich binnen de muren van Chinese chipfabrieken afspeelt. De ingenieurs zijn immers ter plaatse, bezoeken locaties, onderhouden machines en spreken met lokale medewerkers. “ASML zou de ogen en oren van Washington in China kunnen zijn”, zegt een hoge Amerikaanse functionaris in het boek.

Het voorstel – een Nederlands privaat bedrijf dat mogelijk gevoelige informatie aanbiedt in ruil voor mildere maatregelen – is buitengewoon. Sullivan wees het echter resoluut af. “Misschien klopt dat in theorie”, zou hij hebben gezegd, “maar wanneer heeft ASML dat ooit daadwerkelijk gedaan?” Volgens de auteurs vertrouwden de Amerikanen er niet op dat ASML veiligheidsbelangen van bondgenoten boven commerciële belangen zou stellen.

Gentlemen’s agreement

Sullivan was niet vergeten dat een gentlemen’s agreement die hij met de Nederlandse regering had gesloten – bedoeld om ervoor te zorgen dat ASML niet te veel immersion DUV-machines aan China zou verkopen in de periode tussen de afspraak over exportcontroles begin 2023 en de daadwerkelijke invoering van die maatregelen later dat jaar – was geschonden.

Ondanks die informele afspraak, waar het kabinet-Rutte in januari 2023 mee instemde, begon ASML toch een groot aantal van deze machines naar China te verschepen, nadat een wereldwijde neergang in de chipsector had geleid tot annuleringen van orders door TSMC en Intel.

Woede in Washington

Het bedrijf verkocht dat jaar zoveel systemen aan China dat het land tijdelijk goed was voor bijna de helft van ASML’s totale omzet, tegenover slechts 8 procent in het eerste kwartaal van 2023. 

Volgens bronnen wekte de geschonden afspraak grote woede in Washington, wat leidde tot boze telefoontjes van Amerikaanse functionarissen naar Den Haag en Veldhoven. Als gevolg daarvan wisten de Amerikanen zelfs te bereiken dat ASML enkele zendingen van machines bestemd voor China annuleerde.

ASML ontkent de lezing van het gesprek tussen Wennink en Sullivan. “De bewering dat er een aanbod is gedaan om de ogen en oren van overheden te zijn, is onjuist”, zegt een woordvoerder.

Weg zonder toezegging

Na het gesprek verliet Wennink het Witte Huis zonder toezegging. Sullivan bleef ondertussen druk uitoefenen op de Nederlandse regering om strengere onderhoudsbeperkingen door te voeren – een kwestie die tot diep in 2024 actueel bleef. In dat jaar probeerde Sullivan een nieuw pakket maatregelen te onderhandelen met de Nederlanders en de Japanners dat bestond uit striktere onderhoudsmaatregelen voor machines in China.

Hij wilde voorkomen dat ASML de machines – die volgens hem nooit in China hadden mogen belanden – zou blijven onderhouden. Zijn doel: een volledige ban op onderhoud van de al verboden machines. De VS wilden de systemen ‘loskoppelen van het moederschip’ en voorkomen dat personeel helpt bij onderhoud, om zogeheten multi-patterning te verhinderen.

Nieuwe president, zelfde toon

En dat gevaar is niet afgewend. Al in de tweede maand van het nieuwe presidentschap maakte Trumps team duidelijk dat die koers zou worden voortgezet. Trumps mensen zetten de trilaterale gesprekken met Nederland en Japan – die onder Biden waren gestart – direct voort en gaven tijdens een overleg in Japan een duidelijke boodschap: wij weten van de gesprekken met Sullivan en willen dat het onderhoud van de machines in China stopt. Volgens bronnen wilden Trumps adviseurs verschillende maatregelen tegelijk doordrukken – een risicovolle strategie, aldus de auteurs.