Tentoonstelling

Lois Dodd, Framing the Ephemeral. Tot en met 4 januari in het Kunstmuseum Den Haag. Info: kunstmuseum.nl

Het was een heldere zomernacht in juli en het muggenseizoen was voorbij, toen Lois Dodd (1927) besloot om haar schildersezel buiten neer te zetten. Het maanlicht op het platteland van Maine was net genoeg om er het landschap te kunnen schilderen, al vallen kleuren ’s nachts weg. Op herinnering moest Dodd op het palet de tinten kiezen, grijs, bruin, zwart en blauw. Heel die nachtelijke ervaring beviel haar uitstekend. En met een half palet minder kon ze zich bovendien helemaal concentreren op de vormen die uit die nacht opdoemen.

Eén zaaltje van Dodds solotentoonstelling in het Kunstmuseum in Den Haag is gewijd aan de nacht. De rest van de expositie is gevuld met sneeuwgezichten, rivierlandschappen, waslijnen, bomen, een brandoefening in een leegstaand huis, veel raamsponningen, uitzichten uit haar appartement in New York, de natuur in Maine waar ze met kunstenaarsvrienden haar zomers doorbracht. Het zijn zo’n honderd schilderijen, een dwarsdoorsnede van het oeuvre van de inmiddels 98-jarige Amerikaanse kunstenaar die pas de laatste paar jaren doorbrak. Hoe houdt iemand zo’n lange miskenning vol?

Het antwoord zit deels in financiële onafhankelijkheid, een baan als docent, en in de schilderijen zelf. Die tonen een grote liefde voor het schilderen en voor wat er maar te schilderen is, oftewel het leven zelf. Kortstondige observaties zoals zonlicht dat schaduwen trekt, geeft Dodd weer alsof het glas altijd halfvol is: elke dag kent schoonheid, als je het maar wilt zien.

Lois Dodd: The Painted Room (1982, olieverf op doek, 152,4×127 cm).

Zoom in

Lois Dodd: ‘Large Morning Woods’ (1978, olieverf op doek, 153×127 cm).

Zoom in

Knappe levenshouding

Dat is een knappe levenshouding voor iemand wier levensloop niet onbekommerd klinkt. Dodd was nog maar veertien toen haar ouders kort na elkaar stierven, en ze met drie zussen overbleef. Toen hoorde ze over een voorexamen dat toegang bood tot een gratis kunstopleiding, en werd toegelaten. De kunstenaarsscene werd een nieuwe familie. Ze ontmoette kunstenaar Bill King, trouwde, kreeg een kind, ging scheiden. Daarna stond ze alleen voor de opvoeding van haar zoontje, dat ze liet rondspelen terwijl zij schilderde. De zorgtaak beperkte haar tot haar huis, maar, de ramen boden uitzichten. Die ging ze schilderen. Gevels en hoe zonlicht op metafysische wijze, als bij schilder De Chirico, banen trekt over de stad. Of binnen, hoe deursponningen een ritme vormen, hoe spiegels ruimte weerkaatsen: alles, gewoon onder handbereik.

Intussen zat niemand op haar te wachten en nam ze het heft in eigen handen. Met bevriende kunstenaars richtte Dodd, als enige vrouw, in 1952 Tanager Gallery op in 10th Street New York. Daar zaten meer kunstenaarsruimtes. Uit de bar beneden wankelde Willem de Kooning nog weleens naar buiten. Geïnteresseerd in de jongere kunst behoorde hij tot de gevestigde abstract expressionisten en ook Dodd probeerde in die stijl haar observaties te vangen, zoals in Pond uit 1962. Abstract expressionistische verfstrepen insinueren onderwaterleven. Toch zat abstractie haar in de weg. Al gauw koos ze een heldere naturalistische schilderkunst, waar ze nu na tachtig jaar nog steeds in werkt.

Lois Dodd: Sun in Hallway (1978, olieverf op doek, 127×76,2 cm).

Zoom in

Dat leverde een consistent en onmodieus oeuvre op. Buiten barstten in de sixties de videokunst, performances en conceptualisme los, binnen zat zij met haar kind naast zich de gordijnen na te schilderen. Dat maakt het begrijpelijk waarom ze toen niet doorbrak. Het maakt ook begrijpelijk waarom dat nu wel lukt. Vanuit een streven naar gelijkheid is de kunstwereld dusdanig op zoek naar vrouwen en onontdekte talenten, dat ook de vorige eeuw afgespeurd wordt om te kijken wie er over het hoofd is gezien: aha, Lois Dodd.

Vorige eeuw kreeg ze soms prijzen maar weinig echt grote aandacht. Begin deze eeuw werd ze opgenomen in de Alexandre Gallery, had in 2012 (op haar 85ste) een eerste grote expositie, nu in Den Haag haar eerste Europees retrospectief. Daar is te zien hoe ook haar oudere oeuvre nog vers oogt. Het witte canvas schijnt door de dunne verf heen waardoor schilderijen eruitzien alsof ze gisteren werden gemaakt. Het is duidelijk dat haar kracht schuilt in haar overtuigde aandacht voor het alledaagse maar soms is dat haar zwakte. Van sommige schilderijen kun je denken: vast een mooi moment toen, maar in verf wat overbodig.

Laken als geometrische structuur

Liggend op de vloer kon ze om zich heen kijken, iets zien, opveren, en gaan schilderen. Was ze op het platteland, dan hing ze buiten de was op en vormden de lakens een prima geometrische structuur om een schilderkundige compositie op te baseren. Enerzijds zijn die waslijnen een ode aan haar leven als alleenstaande moeder. Anderzijds vormen ze een raster waardoor je denkt, waarom deden Mondriaan en consorten zo moeilijk met die abstracte spirituele vierkanten. Hang gewoon de was op.

Toch is die onbekommerdheid niet de hele waarheid. De wens om serieus te worden genomen kon haar belemmeren. Vorige eeuw stond serieuze kunst in de kunstwereld gelijk aan ideeën over masculiene genialiteit. Kunst was ruig en wild – abstract expressionisme – of hard en zakelijk – andere ismes. Toen een vriendin een bloementuin begon, besloot Dodd dat eerst te negeren. Ze was al vrouw in een mannenwereld, ga je ook nog bloemen schilderen, dan ben je zeker kansloos. Uiteindelijk viel ze voor de tuin maar pakte het zo stoer mogelijk aan: brede schilderijen, monumentaal, inzoomend op de energie tussen blaadjes.

Lois Dodd: ‘Burning House, Lavender’ (2007, olieverf op doek, 116,8×162,5 cm).

Zoom in

Ook op haar 98ste is Dodd blijven doorwerken. Erg mobiel is ze niet meer, dus ze schildert enkel nog binnenshuis. Maar het glas blijft halfvol. In Blairstown New Jersey woont ze naast haar zoon Eli King, architect, die voor haar een kamer met immense ramen ontwierp. Daardoor is ze binnen bijna buiten. Of anders legt ze gewoon een dennenappel neer voor een stilleven. ‘Plein air inside’, noemt ze het zelf. Ze weet na tachtig jaar schilderen al lang: zelfs vanuit de vensterbank ligt de wereld onder handbereik.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.