„Veel mensen mochten hem niet.” Dat zei de Amerikaanse president Donald Trump dinsdagavond over de vermoorde journalist Jamal Khashoggi. Een verslaggever had het gewaagd om op de feestelijke bijeenkomst met de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman een kritische vraag te stellen over de moord op Khashoggi, in 2018 op het Saoedische consulaat in Istanbul. Algemeen wordt aangenomen dat Bin Salman de opdrachtgever was.
Trump wilde de bijeenkomst, die in het teken stond van militaire afspraken en zakendeals, niet door kritische vragen laten verstoren. „Dingen gebeuren, maar hij [Bin Salman] wist er niks van af. En daar kunnen we het bij laten. Je hoeft onze gast niet voor schut te zetten door zo’n soort vraag te stellen”, kreeg de reporter te horen.
Zakelijk was de ontmoeting een succes voor Trump. De Verenigde Staten verkopen geavanceerde wapens, chips en nucleaire technologie aan Saoedi-Arabië en in ruil zegde de kroonprins voor 1 biljoen dollar (864 miljard euro) aan investeringen toe. Ook zullen beide landen een defensiepact sluiten en samenwerken op het gebied van zeldzame mineralen.
En zo is Bin Salman, zeven jaar geleden nog een internationale paria, gerehabiliteerd op het wereldtoneel. De kroonprins werd met militair vertoon onthaald: trompettisten, Saoedische vlaggen aan het Witte Huis, Amerikaanse mariniers te paard en gevechtsvliegtuigen die in V-formatie kwamen overvliegen. Elon Musk en voetballer Cristiano Ronaldo, die in Saoedi-Arabië speelt, schoven bij een etentje aan. „Het is een eer om je vriend te zijn, en het is een eer dat je hier bent”, zei Trump tegen de hoofdgast.
Donald Trump en prins Mohammed bin Salman kijken naar overvliegende F-35’s en F-15’s tijdens de welkomstceremonie voor de gast.
Foto Evan Vucci/ASSOCIATED PRESS
Zoom in
F-35-gevechtsvliegtuigen
Vooral de Amerikaanse wapenleveranties zijn controversieel. De Saoediërs krijgen de beschikking over F-35-gevechtsvliegtuigen. Tot nu toe heeft Israël als enige land in het Midden-Oosten dit type vliegtuig. In de Amerikaanse wet is opgenomen dat Israël een „kwalitatieve militaire voorsprong” moet behouden op andere landen in de regio, en Israël vreest dat deze afspraak die voorsprong in gevaar brengt.
Trump neemt het niet zo zwaar op. Hij streeft naar ‘normalisatie’ van de verhoudingen tussen Israël en Saoedi-Arabië. Als beide landen officieel bevriende naties worden, is zijn redenering, dan is het ook geen punt dat ze militair op dezelfde hoogte staan. Die Israëlische voorsprong is vooral bedoeld om gevaar af te zweren.
Met die normalisatie van de betrekkingen loopt het nog niet zo soepel als Trump wenst. Bin Salman herhaalde dinsdag zijn standpunt dat zijn land pas deelneemt aan de zogenoemde ‘Abraham-akkoorden’ tussen Israël en diverse islamitische landen als een duidelijk pad naar een Palestijnse staat gegarandeerd is. Bovendien heeft de kroonprins rekening te houden met de opvattingen van zijn burgers, die zeer kritisch op Israël zijn vanwege de verwoestingen in Gaza.
Lees ook
Geeft de resolutie van de VN-Veiligheidsraad de Palestijnen hun eigen staat?
Maandag nam de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een resolutie aan waarin dat pad weliswaar genoemd wordt, maar er ook de nodige voorwaarden aan worden verbonden. Met zijn uitspraken toont Bin Salman dat hij er nog niet gerust op is dat het echt zover zal komen. Vooralsnog ageren Israëlische bewindslieden stevig tegen zelfbeschikking voor de Palestijnen.
Israëlische luchtmacht
De Israëlische luchtmacht heeft een verklaring uitgebracht waarin ze zich zorgen maakt over haar overwicht in de lucht wanneer Saoedi-Arabië F-35’s krijgt. Maar volgens militair analist Amos Harel van het Israëlische dagblad Haaretz loopt het allemaal nog niet zo’n vaart. Ook met F-35’s zullen de Saoediërs volgens hem militair lang niet op hetzelfde niveau komen als de Israëlische luchtmacht die over superieure operationele en planningscapaciteiten beschikt. Eerder dit jaar bestookte Israël Iran twaalf dagen vanuit de lucht, zonder dat daar een overtuigend antwoord op kwam.
Bovendien moet maar blijken of de toezegging van Trump voldoende is. Het Congres moet de nucleaire overeenkomst nog goedkeuren, en de F-35’s moeten nog geleverd worden. De Verenigde Arabische Emiraten kunnen daarover meepraten: vijf jaar geleden beloofde Trump ook dat land deze gevechtsvliegtuigen te zullen leveren, maar ze zijn nooit gekomen. Volgens waarnemers deinsden de Amerikanen terug omdat ze bang waren dat de Emiraten hun kennis met China zouden delen.
De Israëlische militaire voorsprong kan ook intact blijven door dat land te compenseren voor de levering van F-35’s aan Riad. Dat is al eerder gebeurd toen de VS wapens aan Israëlische vijanden verkocht, bijvoorbeeld door de Israëliërs precisiewapens en toegang tot Amerikaanse inlichtingen te geven.
Goedkope olie
De VS en Saoedi-Arabië onderhouden al decennia goede banden. In ruil voor Amerikaanse bescherming leverden de Saoediërs goedkope olie. Die vertrouwde relatie liep in 2019 schade op toen de Amerikanen amper reageerden op een aanval van door Iran gesteunde groeperingen op Saoedische raffinaderijen. En onder president Joe Biden was de kroonprins persona non grata vanwege de moord op Khashoggi.
Die beschadigde banden lijken volledig hersteld. Economisch ziet Bin Salman grote kansen in nieuwe economische sectoren: zo wil hij datacentra voor Amerikaanse techbedrijven huisvesten en ziet hij groeimogelijkheden op het gebied van de mineralen die cruciaal zijn voor bijvoorbeeld mobiele telefoons.
Ook met betrekking tot Saoedi-Arabië vreesden de Amerikanen voor invloed van China. Door de banden zo stevig aan te halen, hoopt Trump dat hij de Saoediërs definitief in het Amerikaanse kamp trekt. De zakendeals draaien niet alleen om geld, maar zoals altijd ook om geopolitiek.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.