Mensen die in een museum langs een Jackson Pollock lopen, zuchten weleens: dat kan mijn kleuter ook. Maar is dat ook zo? Onderzoekers namen de proef op de som en ontdekten: nee, een kleuter kan dat niet, maar hij is wel beter dan een volwassene.
Wat maakt kunst tot kunst, vroegen de onderzoekers zich af. Is het de methode of juist de maker? Heeft het een kleurenpalet en olieverf nodig of een canvas dat plat op de grond ligt en waar verf overheen gespetterd is? En moet het een beroemde schilder zijn of kan een peuter het ook? Amerikaanse onderzoekers hebben geprobeerd die vragen te beantwoorden.
Ze toonden aan dat volwassenen andere soorten patronen en lijnen maken dan kinderen met de bekende giettechniek. Deze techniek werd beroemd door de Amerikaanse kunstenaar Jackson Pollock. Zijn stijl wordt wel abstract expressionistisch genoemd. “Opmerkelijk genoeg lijkt het erop dat de schilderijen van de kinderen meer lijken op de schilderijen van Pollock dan die van de volwassenen”, zegt Richard Taylor, hoogleraar natuurkunde, psychologie en kunst aan de Universiteit van Oregon.
Een kwestie van balans
Tot die conclusie komen de onderzoekers, nadat ze 18 kinderen en 34 volwassenen schilderijen van Pollock lieten namaken, inclusief het spetteren van onverdunde verf op het doek. De verschillende groepen werden gekozen op basis van hun evenwichtsontwikkeling. Jonge kinderen hebben namelijk een balans die nog niet volledig ontwikkeld is. In hun pogingen rechtop te blijven staan bij het maken van de wilde schilderbewegingen gaan ze minder gedetailleerd te werk, stellen de onderzoekers.
Vertrouwde vormen
Het onderzoek startte in 2002 en werd in 2018 hervat. “We zijn erg blij dat we na al die tijd eindelijk de resultaten kunnen publiceren. Gelukkig zijn de werken vandaag de dag nog relevanter dan twintig jaar geleden”, aldus Taylor. “De coronapandemie zorgde voor een toename van stress in de hele samenleving en geometrische vormen blijken een effectieve manier te zijn om stress te verminderen omdat ze worden gezien als stijlvol.”
De analyse van de schilderwerken toonde aan dat schilderijen van volwassenen een hogere verfdichtheid en bredere verfbanen hebben. De schilderijen van de kinderen daarentegen werden gekenmerkt door kleinere vormen en er was meer ruimte tussen de slierten opgedroogde verf. Bovendien waren de lijnen eenvoudiger en veranderden ze minder vaak van richting. Dat in tegenstelling tot de rijkere, meer gevarieerde verfslierten van volwassenen.
Schilderij gemaakt door een kind met behulp van de giettechniek.
Mooi om naar te kijken
“Ons eerdere onderzoek toont aan dat onze visuele waarneming overeenkomt met de visuele taal van vormen door de geschiedenis heen. Juist omdat we door miljoenen van diezelfde vormen en landschappen zijn beïnvloed. De vormen voelen daarom natuurlijk aan”, legt Taylor uit. “Dit vermogen om beeld te verwerken, lokt een reactie van schoonheid uit. Fascinerend genoeg zijn daarmee de gegoten schilderijen van kinderen aantrekkelijker dan die van volwassenen.”
Deze verschillen kunnen worden verklaard door de ontwikkeling van het evenwicht van het lichaam. De ‘slinger’ die aan de verf wordt gegeven bij het schilderen onderdrukt deels de natuurlijke beweging van het lichaam. De schilderijen van Pollock liggen daarom dichterbij die van kinderen. Dat komt overeen met het beperkte evenwicht van Pollock, aldus het team.
Beperking of uitdaging
“Net zoals bij Claude Monets staar, Vincent van Goghs psychische problemen en de alzheimer van Willem de Kooning, worden er kunsthistorische discussies gevoerd over de evenwichtsbeperkingen van Pollock. Het herinnert ons eraan dat aandoeningen die een uitdaging vormen in ons dagelijks leven, kunnen leiden tot uitzonderlijke prestaties in de kunst”, concludeert Taylor.