Bekijk artikel in krant
Christiane Ritter: Een vrouw in de poolnacht. Ingeleid door Annemie Struyf. Vert. Elly Schippers. (Eine Frau erlebt die Polarnacht) Querido Fosfor, 256 blz. € 25,99
„Elke dag een spasertur, een wandeling, ook in poolnacht en stormen, dat is even belangrijk als eten en drinken. Altijd humor! […] Nooit bezorgd zijn! Dan zal het wel gaan.” Dat zijn de adviezen die de 37-jarige Christiane Ritter krijgt van een oude Noor, op het moment dat ze in de zomer van 1934 aan land gaat op Spitsbergen, haar man achterna. Het is mistig en guur, en in de verte is „een kale, grijze, langgerekte kuststrook te ontwaren met daarop, als een heel kleine aangespoelde kist, iets wat onze hut moet zijn.” Even twijfelt Ritter: had ze huis en haard in Oostenrijk wel halsoverkop moeten achterlaten? „Het is een afschuwelijk oord, denk ik in stilte. Niets dan water, mist en regen; het benevelt de mensen tot ze hun verstand verliezen.” Zo begint Een vrouw in de poolnacht, het recent heruitgegeven persoonlijke relaas van de Oostenrijkse schilderes en schrijfster Christiane Ritter (1897-2000), nu voorzien van prachtige, door haarzelf gemaakte aquarellen.
Bekijk artikel in krant
Erling Kagge: De Noordpool. Natuur, mythen en overleven op smeltend ijs. Vert. Maud Jenje. (Nordpolen. Natur, myter, eventyrlyst og smeltende is) De Bezige Bij, 429 blz. € 39,99
Ondanks die ongunstige eerste indruk zet ze door: ze wil nu weleens zien door welk landschap haar man – een marineofficier, wetenschapper en parttime-pelsjager – al jarenlang zodanig bevangen is dat hij steeds maar niet terugkeert naar huis. Haar 7-jarige dochter heeft ze thuis achtergelaten bij haar moeder, en zelf is ze met tassen vol bagage (donzen dekens, schetsboeken, kruiken, tandpasta voor een heel jaar) ingescheept op een cruise richting Spitsbergen. Het kost wat overredingskracht om te zorgen dat ze daadwerkelijk op de plaats van bestemming komt („Nee, mevrouw, daar kunt u onmogelijk de hele winter blijven. Dat zou pure roekeloosheid zijn!”), maar uiteindelijk arriveert ze dan toch op Gråhuken: de Grijze Hoek. Hier zal ze overwinteren, samen met haar echtgenoot én een jonge Noor, Karl. De kachel is kapot, de aardappels bevriezen, maar langzaamaan vindt Ritter haar draai. Ze skiet, ze poetst, ze bakt en ze raakt ingesneeuwd in een arctische storm, terwijl haar man en Karl op jacht zijn.
Gelukkig is ze niet het type om bij de pakken neer te zitten. Ze graaft zich door de sneeuw een weg naar buiten en hakt hout – het geweer altijd in de buurt voor het geval er een ijsbeer komt. Als ze de slaap niet kan vatten door het huilen van de wind denkt ze ter geruststelling aan haar kind. Dat zijn tegelijkertijd de enige momenten dat ze überhaupt gewag maakt van haar dochter. Want zoveel ruimte als er is voor lyrische beschrijvingen van het landschap en filosofische overpeinzingen over de poolwinter, zo weinig laat ze los over haar persoonlijke zielenroerselen. Hoe voelt het weerzien met haar echtgenoot na al die tijd? Mist ze het thuisfront? Het blijft gissen in het duister van de poolnacht.
Vleugje machismo
Hoe dan ook waren zij en haar man niet de énige poolreizigers die er zonder kind op uit trokken. Beroemde mannen als Fridtjof Nansen en Robert Peary lieten hun kroost zelfs voor meerdere jaren achter. En Robert Falcon Scott werd, op weg naar zijn noodlottige Antarctica-expeditie, vergezeld door zijn vrouw Kathleen Bruce – hun pasgeboren zoon Peter moest negen maanden wachten op de terugkeer van zijn moeder en zag zijn vader nooit meer terug.
Peary, Nansen, Scott: al die grote namen duiken op in een ánder recent verschenen poolboek, De Noordpool. De hedendaagse Noorse ontdekkingsreiziger Erling Kagge bereikte als eerste in de geschiedenis de Noordpool, de Zuidpool én de Mount Everest. In zijn huidige boek verweeft hij flarden van zijn eigen avonturen met verhalen over vroegere poolreizigers. Maar hoeveel interessante feiten hij ook deelt (bijvoorbeeld over de achttiende-eeuwse Brit John Franklin, die tijdens een van zijn expedities zijn eigen laarzen opat om te overleven), vergeleken bij Ritter blijft het een hervertelling van al bekende verhalen, een afstandelijk relaas met bij vlagen een vleugje machismo – hoofdstuktitels als ‘Een feministisch icoon op de Noordpool’ ten spijt. Heel soms biedt Kagge een inkijkje in de zachte kanten van poolreizigers (zo deelt hij de ontroerende liefdesgeschiedenis van de Zweedse Nils Strindberg, die deelnam aan een noordpoolexpeditie per luchtballon), maar meestal gaat het het over koppigheid en eerzucht.
„Een groot deel van de poolgeschiedenis gaat over mannen die niet willen leren van de ervaringen van hun voorgangers”, schrijft Kagge, maar die zin had nog korter gekund: „Een groot deel van de poolgeschiedenis gaat over mannen.” Zoals hij zelf in het voorwoord ook al schrijft, is hij in zijn reizen gedreven door een behoefte aan erkenning, om „iets extreems te doen”. Dadendrang. Dat lees je eraan af – uit zijn verhalen blijkt zijn fascinatie voor de pool, het ontzag voor de elementen, maar diepe verbondenheid met het landschap of met anderen is niet voelbaar. „De meeste poolreizigers hebben een gespannen relatie met andere poolreizigers”, merkt Kagge terloops op. „Misschien is het natuurlijk. Je riskeert zoveel om je doel te bereiken, wat vaak gaat over ergens de eerste in zijn, en alle anderen die hetzelfde willen lijken een bedreiging.”
Bij Ritter speelt dat allemaal niet. Haar ging het niet om competitie, maar om simpelweg zijn. Wat haar boek zo bijzonder maakt is dat je als lezer mét haar op Spitsbergen bent. Zo ontroerend schrijft ze over het vosje Mikkl, met wie ze vriendschap sluit, dat je net als zij doodsbang bent dat hij in een door haar man opgezette val zal eindigen. En met haar bewonder je ademloos het noorderlicht: „Aan de hemel staat een noorderlicht van een ongelooflijke intensiteit. Heldere stralenbundels schieten omlaag. Ze zien eruit als verlichte stangen van glas. Ze ontspringen op grote hoogte en lijken loodrecht op me neer te vallen. Ze worden steeds lichter en feller, schitteren roze, paars en groen, draaien in een wilde dans om hun eigen as langs de hele hemel om dan, waaiend als golvende sluiers, te verbleken en te verdwijnen.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.