Terwijl hij de video op zijn telefoon laat zien, staart Pete North (46) stilletjes voor zich uit en neemt trekjes van zijn vape. Zijn vriendin zit naast hem op de zwartleren bank en streelt zijn been. De video heeft North zelf gemaakt toen hij in september werd opgepakt vanwege een meme die hij op X had geplaatst. Dat gebeurde hier, in zijn eigen huis in Tollerton, een pittoresk Engels dorpje nabij York. Het is een klein huis met boterkleurige muren en beige tapijt. Er staan modelvliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog in de huiskamer en ook het skelet van Norths recent overleden kat.
In de video zie je twee politieagenten in de woonkamer staan. North filmt vanaf de bank. Een van de agenten vertelt hem dat er een melding bij de politie is gedaan van een onlinepost van North. De melder kon het bericht „niet waarderen”. „Ons hate crime team heeft ernaar gekeken en besloten dat er verder onderzoek nodig is.” De agent kijkt op zijn horloge. „Helaas is het nu 21.31 uur.”
„Twitter, Facebook?” vraagt North gelaten.
„Can’t explain too much”, zegt de agent. „Als je spullen hebt die je graag wil meenemen…”
„Wat? Jullie nemen me nu mee? Midden in de nacht, vanwege een tweet?!”
„Ja, unfortunately. Helaas is dit mijn rol.”
Het X-bericht waar het uiteindelijk om blijkt te gaan, is een repost van een plaatje van de Palestijnse vlag waarop staat: „Fuck Hamas, Fuck Palestine, Fuck Islam. Want to protest? Fuck off to a Muslim country and protest”. Pete North – een lange man met een bril, die een zwarte spijkerbroek en een zwart vest draagt – (her)plaatst vaker berichten van deze aard. Hij is een fulltime politieke blogger. North is rechts, maar schrijft vaak kritisch over de rechtse politiek in het Verenigd Koninkrijk.
Nadat hij thuis is gearresteerd, wordt hij achter in het politiebusje gezet en nemen de agenten hem mee naar het bureau. Daar moet hij de cel in, maar omdat hij claustrofobisch is, mag hij op de luchtplaats blijven. „Het was ijskoud, dus ze gooiden me een deken toe.” Op een gegeven moment wordt hij naar binnen geroepen voor verhoor. „Toen ik hoorde om welke meme het ging, moest ik lachen. Hamas is een terroristische organisatie!” Verder kan North niet bepaald lachen om zijn arrestatie. Hij is ervan geschrokken en erg verontwaardigd, daarom vindt hij het moeilijk om de video te zien.
Toename arrestaties
Rond vier uur ’s nachts mocht North weer naar huis en zou hij nog horen of hij aangeklaagd zou worden. Ongeveer een maand later blijkt dat niet het geval. North laat de brief van de politie zien. Daarin staat dat er „onvoldoende bewijs” is om een „reële kans op veroordeling te bieden”.
North is niet de enige. In het Verenigd Koninkrijk dringt de vraag zich op of de vrijheid van meningsuiting in het geding is. De laatste tijd wemelt het in de Britse media van verhalen over Britten die worden opgepakt voor een bericht op sociale media dat weliswaar aanstootgevend is, maar geen dreigement bevat. Vaak gaat het om berichten van rechts-conservatieve aard.
Inmiddels spreekt zelfs de minister van Binnenlandse Zaken, Shabana Mahmood, zich uit: de hoeveelheid arrestaties roept vragen op over hoe de politie te werk gaat. Vorige week stelde Mahmood een onderzoek in naar de wetgeving op het gebied van publieke orde en hate crimes. „Onze wet moet de maatschappij beschermen, en tegelijkertijd het recht op protest en vrijheid van meningsuiting beschermen”
De rechtse blogger Pete North is in september opgepakt vanwege een bericht op sociale media.
Foto Mark Hillyer
Zoom in
Aan de andere kant van het politieke spectrum treedt de politie de laatste tijd ook stevig op. Bij pro-Palestinademonstraties van het Britse Palestine Action worden telkens honderden mensen gearresteerd. Dat kan de politie doen doordat de actiegroep deze zomer werd aangemerkt als een terroristische organisatie, nadat leden inbraken bij een luchtmachtbasis van de Royal Air Force en daar militaire vrachtvliegtuigen beschadigden.
De overheid publiceert geen aparte cijfers over arrestaties voor berichten op sociale media, maar The Times deed er dit voorjaar dataonderzoek naar. De Britse krant concludeerde dat het aantal arrestaties de afgelopen jaren flink is toegenomen. Waren het er in 2017 nog ruim 5.000, in 2020 waren het er bijna 10.000 en in 2023 meer dan 12.000. Dat zijn ongeveer 33 arrestaties per dag en een stijging van bijna 58 procent ten opzichte van vóór de coronapandemie. Waarschijnlijk ligt het werkelijke aantal nog hoger, want niet alle politiekorpsen hebben hun cijfers gedeeld met de krant.
De berichten waarvoor Britten worden gearresteerd gaan over allerhande zaken. Zo werd een 71-jarige man thuis gearresteerd door zes agenten nadat hij op een pro-Palestijns X-account had gereageerd met: „Eén stap verwijderd van het bestormen van Heathrow, op zoek naar Joodse passagiers”. De ouders van een negenjarig meisje werden gearresteerd nadat ze in een Whatsappgroep hadden geuit op het wervingsbeleid voor een nieuwe directeur van de basisschool van hun dochter.
Strafmaat
Soms zijn de berichten heftiger en wel als dreigement op te vatten, maar dan gaat het publieke debat vaak over de strafmaat, die sommigen buitensporig vinden. Bijvoorbeeld in het geval van de 42-jarige Lucy Connolly die werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van meer dan 2,5 jaar. Na de moord op drie kinderen in 2024 in Southport plaatste ze het volgende bericht op X: „Massale uitzettingen nu. Steek alle f*cking hotels vol met die kl**tz*kken in de fik, wat mij betreft. En pak daarbij de verraderlijke regering en politici gelijk mee. Ik word er misselijk van als ik denk aan wat deze gezinnen nu zullen moeten doorstaan. Als dat mij racistisch maakt, prima.” Met de hotels verwijst ze naar de vele hotels in het VK waar asielzoekers worden opgevangen. Later bleek dat de dader, de destijds zeventienjarige Axel Rudakubana, geen asielzoeker was.
Volgens Paul Bernal, hoogleraar informatierecht aan de University of East Anglia in Norwich, handelt de politie bij bovengenoemde arrestaties meestal onder (één van deze) twee wetten: de Malicious Communications Act 1988 en de Communications Act 2003. „Die eerste was oorspronkelijk bedoeld voor kwaadaardige brieven: poison pen letters”, vertelt Bernal via een videoverbinding. „Dan ging het bijvoorbeeld om iemand die een anoniem briefje naar een dorpsgenoot stuurde met een tekst als: ‘Ik weet wat je hebt gedaan. Jij bent een slechte heks die zich zou moeten schamen.’ Later is de wet enigszins aangepast om hem toepasbaar te maken op het internet, maar het ging nog steeds vooral om rechtstreekse berichten van de één naar de ander.”
Bij de Communications Act 2003 gaat het volgens de hoogleraar om misbruik van een „communicatiesysteem” door iets te sturen dat „zeer aanstootgevend” is of „van een ongepaste, obscene of dreigende aard”. „Dus ja, dat zijn heel brede, vage termen.”
De steun van het VK voor vrijheid van meningsuiting is historisch altijd al veel beperkter geweest dan dat het doet voorkomen.
Paul Bernal
hoogleraar informatierecht
Hoewel de wetten dus al lang bestaan en niet volledig aansluiten bij de nieuwe internetrealiteit, heeft de politie besloten er meer naar te handelen. Waarschijnlijk gaat het om een nieuwe politiestrategie, zegt Bernal. „Die is niet officieel aangekondigd, dat doet de politie niet. Het lijkt erop dat die strategie rond 2019 werd geïmplementeerd. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het publieke debat over online uitingen. Zo’n vijftien jaar geleden stond dat in het teken van de vrijheid van meningsuiting, dus was er een hoge drempel: mensen werden niet snel vervolgd voor een aanstootgevend bericht. Flash forward naar 2019: mensen werden bezorgder over het veilig houden van het internet, dus werd er een lagere drempel ingesteld.” De landelijke politie zegt niet te willen reageren op vragen van NRC, omdat het zou gaan om „operationele werkzaamheden”.
Thatcher
De vraag is waarom specifiek in het VK zo hard wordt opgetreden, want zorgen over haatberichten op sociale media spelen ook in andere landen. Bernal: „De steun van het VK voor vrijheid van meningsuiting is historisch altijd al veel beperkter geweest dan dat het doet voorkomen. Dat zie je alleen al aan de anciënniteit van de wetten. Vooral onder Margaret Thatcher [in de jaren tachtig premier namens de Conservatieve Partij] werd die vrijheid beperkt. Het werd media bijvoorbeeld verboden om de echte stemmen te gebruiken van woordvoerders van Sinn Féin [een politieke partij die streeft naar een verenigd Ierland], omdat de regering bang was dat ze anders te veel steun zouden krijgen. Dus werden die stemmen nagesynchroniseerd.”
„Bovendien zit het idee dat de politie zich overal mee moet bemoeien diep in onze cultuur gebakken.” Volgens Bernal zie je dat ook bij Palestine Action. „We hebben een lange geschiedenis van erg hard optreden tegen demonstranten.”
Lees ook
Klimaatactivisten door ‘buitensporige’ celstraffen afgeschrikt
Dat heeft de Joodse Carolyn Gelenter (68) ondervonden, vertelt ze in haar knusse sociale huurwoning in de Londense wijk Bloomsbury. Ze was de afgelopen tijd veel in de Britse media door een video van haar arrestatie bij een protest van Palestine Action op 6 september, waar bijna negenhonderd mensen werden gearresteerd. In het filmpje is te zien hoe ze aan een journalist vertelt dat haar vader de Holocaust heeft overleefd, dat het verschrikkelijk is wat er in Gaza gebeurt en dat niet alle Joden een Israëlische staat willen. Dan komt er een politieagent op haar af: „Pardon, ik ga u arresteren.” Galenter reageert verontwaardigd. „Ik ben de dochter van een Holocaust-overlevende!” Ze gaat zitten en demonstranten om haar heen beginnen „Shame on you!” te roepen naar het groepje agenten. „Ready, raise, lift!” De agenten tillen Gelenter op en dragen haar weg.
Carolyn Gelenter werd opgepakt door de politie vanwege haar deelname aan een protest van Palestine Action.
Foto Justin Griffiths-Williams
Zoom in
Palestine Action
„Ik werd in een busje gezet en naar een geïmproviseerd politiebureau gereden”, vertelt Gelenter. Ze zit in een luie stoel met haar blote voeten opgetrokken. Aan de woonkamerdeur hangt het kartonnen bord dat ze om haar nek had toen ze gearresteerd werd: „Deze dochter van een overlevende van de Holocaust zegt: stop de genocide in Gaza!” Bij het bureau, onder een tent, vroeg de politie om haar persoonsgegevens, maar die wilde ze niet geven. „Toen werd ik weer in een busje gezet en na anderhalf uur rijden kwamen we aan bij een cellencomplex.” Hoewel de politie „heel aardig” was en ze eten en een boek kreeg, vond Gelenter het „verschrikkelijk” om in de cel te zitten. Ze werd rond vier uur ’s middags opgepakt en rond tien uur ’s avonds werd ze uit de cel gehaald. „Er werden een dna-monster en foto’s genomen en daarna mocht ik naar huis.”
De politie had niet de capaciteit om haar meteen te ondervragen en eventueel aan te klagen. Binnenkort moet Galenter naar het bureau voor haar ondervraging. Mogelijk moet ze dus uiteindelijk voor een rechter verschijnen. Er worden al verschillende Britten vervolgd voor hun deelname aan protesten van Palestine Action.
Uit hetzelfde dataonderzoek van The Times waaruit blijkt dat het aantal arrestaties onder de communicatiewetten flink is toegenomen, blijkt ook dat het aantal bestraffingen op grond van die wetten juist is afgenomen. Ging het in 2015 nog om bijna tweeduizend veroordelingen, in 2023 was dat bijna gehalveerd tot ruim duizend. Volgens de krant zijn „bewijskundige moeilijkheden” de meest voorkomende reden hiervoor.
Na landelijke over de arrestatie van de bekende comedian Graham Linehan afgelopen september op de Londense luchthaven Heathrow – hij had iets getweet over transgenders – zei Mark Rowley, chef van de politie van Greater London, dat de politie behoefte heeft aan verduidelijking van „de wetgeving en het beleid”.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.